Biegnące dnem Rowu Krzeszowickiego szlaki komunikacyjne od wieków miały duże znaczenie dla połączenia Krakowa z Górnym Śląskiem. Znaczenie to wzrosło szczególnie w okresie gwałtownego rozwoju przemysłu i górnictwa na Śląsku.
By ułatwić komunikację oraz transport towarów z Górnego Śląska do Krakowa i dalej na wschód, w październiku 1847 otwarto linię kolejową. Droga biegnąca dnem Rowu Krzeszowickiego, również z uwagi na swoje znaczenie, posiadała przed II wojną, najwyższą możliwą, pierwszą kategorię.
Po wojnie, z uwagi na rozbudowę drogi przez Olkusz (obecnie droga nr 94) oraz późniejszą budowę autostrady A4 droga Kraków-Trzebinia (nr 79) straciła nieco na znaczeniu. Nie mniej jednak w czasie II wojny światowej tędy prowadziła główna droga ze stolicy Generalnego Gubernatorstwa, Krakowa, na tereny III Rzeszy (granica GG i III Rzeszy przebiegała kilkanaście kilometrów na zachód od Rudawy). Głównym zadaniem umocnień linii OKH b-1 budowanych w okolicach Rudawy było blokowanie tych dróg. Z uwagi na największe zagrożenie linii obrony na kierunku spodziewanego ataku jednostek zmechanizowanych, prowadzonego wzdłuż drogi i linii kolejowej, została ona wzmocniona obiektami żelbetowymi szczególnie w tym miejscu.
I tak, na niewielkim wzniesieniu, po prawej i lewej stronie drogi nr 79, na wysokości miejscowości Młynka i przysiółka Rudawy zwanego Werbownią, możemy oglądać dwie duże grupy schronów żelbetowych, potocznie zwanych bunkrami. Na przełomie 1944 i 1945 roku zbudowano tutaj osiem żelbetowych schronów; zarówno bojowych jak i biernych, stanowiących ukrycie dla żołnierzy oraz uzbrojenia z pobliskich stanowisk polowych. Wzniesienie, na którym wybudowano obiekty daje dobry wgląd na przedpole bronionej pozycji, w kierunku wschodnim, choć jednocześnie pozwala prowadzić równie skuteczną obronę w kierunku przeciwnym – zachodnim – w przypadku gdyby przeciwnik nadciągał ze strony Krzeszowic. W miejscu tym tory kolejowe biegną równolegle do drogi, w odległości około 700 m od niej. Droga na wysokości pozycji obronnej zakręca nieco zwiększając możliwość prowadzenia ostrzału bocznego w kierunku wschodnim.
Widok na przedpole bronionej pozycji ze stanowiska armaty po północnej stronie drogi. Na wprost widać Górę Chełm, w pobliżu zabudowań widoczna jest droga nr79.
Płaskie dno Rowu Krzeszowickiego pozwala na prowadzenie ognia bezpośredniego, a więc najskuteczniejszego dla zwalczania broni pancernej, na znaczne odległości. Stanowiska strzeleckie oraz polowe stanowisko armaty przeciwpancernej, znajdujące się w północnej części opisywanego obszaru zapewniały blokadę drogi oraz terenu w kierunku torów kolejowych.
W „północnej” grupie obiektów znajdują się: schron bierny typu Regelbau 668, wersja z peryskopem do obserwacji przedpola, schron bierny typu Regelbau 701 – ukrycie dla armaty przeciwpancernej oraz schron bojowy typu Ringstand 58c do prowadzenia ognia okrężnego z karabinu maszynowego.
Schron Regelbau 668 – wersja z peryskopem – zbudowany po północnej części drogi.
W południowej części (po przeciwnej stronie drogi nr79) znajdowała się grupa silniejsza. Poza obiektami analogicznymi jak w grupie poprzedniej zawierała jeszcze dodatkowy schron piechoty oraz schron bojowy dla wieży czołgowej (Panzerstellung 67) zapewniający wsparcie przed atakiem zmotoryzowanych jednostek nieprzyjaciela - także od strony Krzeszowic. Zadaniem grupy „południowej” było blokowanie, ogniem broni maszynowej oraz artyleryjskim, drogi w kierunku wschodnim oraz prowadzanie ognia wspierającego obronę pobliskiego wzgórza „280” w Nielepicach. Artyleria znajdująca się na tej pozycji była w stanie prowadzić ostrzał znacznego obszaru przed i za pozycją schronów. Na czas zagrożenia, np. bombardowania lub ostrzału, armaty były wtaczane do schronów by nie uległy uszkodzeniu. Grupa trzech schronów po północnej stronie drogi znajduje się w niewielkim zagajniku górującym nad okolicą. Znajduje się na terenie prywatnym, na którym firma K&J Paintball – ATV urządziła tor quadowo/motocrossowy oraz strzelnicę paintballową. Zwiedzanie schronów możliwe jest za zgodą właścicieli terenu.
Na terenie tym zachowały się (stan z początku 2010 roku):
- Schron bierny typu Regelbau 668, wersja z pancerzem peryskopu. Schron zachował się w dobrym stanie, choć obecnie pokryty jest mchem i zarośnięty roślinnością inwazyjną.
- Schron bierny Regelbau 701. Znajduje się kilkanaście metrów na zachód od Regelbau 668. Zachowany w doskonałym stanie, choć jak pobliski Regelbau668, porośnięty dziką roślinnością i częściowo zasypany ziemią. Jest wart zobaczenia, ponieważ jest jedynym obiektem (spośród trzech zbudowanych na pozycjach obronnych w okolicach Rudawy) w pełni dostępnym – również z wnętrzem. W terenie czytelne są zarysy stanowiska armaty i stanowisk obrony dla piechoty. Schron posiada dobrze zachowane deskowanie przeciwodpryskowe stropu. Obiekt znajduje się w wykopie ziemnym.
- Schron bojowy Ringstand 58c „Tobruk”. Zbudowany został kilkanaście metrów na południe od schronu Regelbau 701. Jego głównym zadaniem była obrona grupy schronów biernych. Z uwagi na swoje położenie mógł prowadzić bliski ostrzał drogi w kierunku południowo-wschodnim oraz dalszą obronę w kierunku zachodnim. Jest trudny do odnalezienia w terenie, ponieważ jest praktycznie cały obsypany ziemią.
Grupa obiektów po południowej stronie drogi, w miejscowości Młynka:
- Schron Regelbau 668 znajdujący się na terenie prywatnym (niedostępny), na zachód od budynku mieszkalnego, tuż przy drodze, jest całkowicie zasypany, ponad poziom gruntu wystają jedynie pancerne osłony anten.
- Kolejny schron typu Regelbau 668 w wersji z dobudowanym schronem Ringstand 58c „Tobruk”. Od roku 2007 prowadzone są przy nim prace porządkowe. Dostęp do obiektu jest możliwy od strony drogi gruntowej prowadzącej do pobliskich zabudowań. Znajdują się one na terenie należącym do gminy. Schron bierny zachowany jest w dobrym stanie. Ciekawostką tego schronu jest jego położenie przy zboczu niewielkiego „wąwozu”, które powoduje, iż normalnie obsypana ściana boczna jest w tym obiekcie całkowicie odsłonięta. Zadaniem dobudowanego schronu Ringstand 58c był ostrzał drogi w kierunku wschodnim oraz wspomaganie obrony kolejnej grupy obiektów znajdującej się na wzgórzu w północnej części Nielepic.
- Schron Regelbau 701. Obiekt znajduje się na prywatnej posesji tuż przy domu, w pobliżu schronu Regelbau 668. Jego strop służy jako utwardzone podwórko pobliskiego domu. Jest niedostępny i całkowicie zasypany ziemią. Obiekt ten służył jako schronienie dla drugiej na tej pozycji armaty przeciwpancernej. Jej zadaniem było prowadzenie ostrzału wzdłuż drogi.
Schron Regelbau 701 – garaż armaty zbudowany po północnej stronie drogi nr79
- Jedyny znany w okolicach Rudawy schron bojowy Panzerstellung 67 przeznaczony dla wieży czołgowej. Znajduje się kilkadziesiąt metrów na zachód od schronu Regelbau 668. Niedostępny, ponieważ znajduje się na terenie prywatnym i dodatkowo jest prawie całkowicie zasypany ziemią. Zadaniem armaty z wieży czołgowej było wspieranie obrony pozycji oraz zwalczanie lżej opancerzonych pojazdów przeciwnika. Wieża czołgowa, niestety, nie zachowała się do naszych czasów.
W następnym odcinku zapraszam Państwa do zapoznania się z malowniczo położoną grupą schronów na wzgórzu 280 na granicy Nielepic i Rudawy.
Tekst, fotografie: Jacek Stefański.
Opisy zdjęć:
mapa1944 – fragment niemieckiej mapy z 1944 roku przedstawiający opisywany obszar. Niebieskim kółkiem zaznaczono lokalizację opisywanych obiektów, strzałka czerwona pokazuje spodziewany kierunek (ze wschodu) ataku.
Wnętrze schronu Regelbau 701
Schron Regalbau 668 w miejscowości Młynka – po południowej stronie drogi nr79
Wnętrze schronu Regelbau 668 w miejscowości Młynka.
