JAN JANUSZ PS. „SIEKIERA” (1925 – 1979), dowódca 6 Kompanii Zgrupowania Partyzanckiego „Błyskawica” majora Józefa Kurasia „Ognia”, która 18 sierpnia 1946 r. w biały dzień dokonała brawurowej akcji zajęcia więzienia komunistycznego św. Michała w Krakowie przy ul. Poselskiej (obecnie gmach Muzeum Archeologicznego) i uwolniła 64 więźniów politycznych.
W 72 rocznicę rozbicia więzienia św. Michała w Krakowie 18 sierpnia 2018 r. przed wejściem do Muzeum Archeologicznego przy ul. Poselskiej i tablicą o treści: „GRUPY ZBROJNE RUCHU OPORU AK ORAZ JÓEFA KURASIA „OGNIA” OPANOWAŁY 18 SIERPNIA 1946 R. MIESZCZĄCE SIĘ W TYCH BUDYNKACH WIĘZIENIE ŚW. MICHAŁA UWALNIAJĄC Z RĄK KOMUNISTÓW KILKUDZIESIĘCIU ŻOŁNIERZY AK, WIN, NSZ. W 50 ROCZNICĘ TYCH WYDARZEŃ TOWARZYSZE BRONI I SPOŁECZEŃSTWO”, zgromadzili się mieszkańcy Krakowa i goście zaproszeni przez Instytut Pamięci Narodowej. Uroczystość prowadziła Cecylia Radoń, z-ca dyrektora Oddziału IPN w Krakowie. Zebranych powitał Jacek Górski, dyrektor Muzeum Archeologicznego. Przy tablicy postawiono wartę, odczytano Apel Pamięci, złożono kwiaty. Wypowiadał się porucznik Wacław Szacoń, żołnierz AK ps. „Czarny”, po wojnie żołnierz podziemia niepodległościowego w organizacji „Wolność i Niezawisłość”, w latach 1949 -1956 więzień polityczny, ostatni żyjący współtowarzysz ostatniego partyzanta Józefa Franczaka ps. „Laluś” zamordowanego w 1962 r. (foto 5675 – W. Szacoń z różą). Wojciech Paliwoda z Przebieczan, syna śp. Zbigniewa (1929-2016), najmłodszego partyzanta z grupy Jana Janusza ps. „Siekiera”, wspomniał że za PRL-u sprawa akcji partyzantów 18.08.1946 r. była przemilczana. Dopiero w 1996 r. jej uczestnicy z własnych funduszy, za zgodą dyrektora muzeum Jacka Rydzewskiego, umieścili na frontonie muru przy ulicy Poselskiej wyżej wymienioną tablicę.
Okoliczności odbicia 64 więźniów przedstawił Krzysztof Pyciak z IPN Oddział w Krakowie, po czym Grupa Rekonstrukcyjna Stowarzyszenie Odra-Niemen Oddział Małopolski odtworzyła przebieg akcji sprzed 72 lat. Uroczystość zaszczycił swoją obecnością prof. Ryszard Terlecki, historyk, były dyrektor IPN Oddział w Krakowie, wicemarszałek Sejmu RP, Małgorzata Janiec, prezesa Zrzeszenia „Wolność i Niezawisłość” w Krakowie. Organizatorami uroczystości byli: Oddział Instytutu Pamięci Narodowej w Krakowie, Muzeum Archeologiczne i Stowarzyszenie Odra-Niemen Oddział Małopolski. W uroczystości uczestniczyły Jadwiga Duda i Aldona Pawłyk, (jej mama Wanda Cywicka Strychawkowa była osadzona w więzieniu św. Michała przez Niemców w 1943 r. za szycie mundurów dla partyzantów) ze Stowarzyszenia „Klub Przyjaciół Wieliczki” oraz Włodzimierz Wowa Brodecki, prezes 27 Wołyńskiej Dywizji Piechoty AK.
(foto 5685). Zwiedzano wystawę pt. „Dzieje najstarsze i stare gmachu Muzeum Archeologicznego otwartą w 2009 r. Historię gmachu opisano na planszach i ubogacono fotografiami znanych osób tu więzionych. W 1945 r. więzienie św. Michała zostało przejęte przez władze komunistyczne. Obok zbrodniarzy nazistowskich, kolaborantów byli więzieni w nim żołnierze Armii Krajowej, Narodowych Sił Zbrojnych, Zrzeszenia WiN. Na jednej z plansz opisano przebieg akcji partyzantów z 18 sierpnia 1946 r. i umieszczono zdjęcie Jana Janusza Siekiery (foto powyżej): „18 sierpnia 1946 r. w więzieniu przy ul. Senackiej miała miejsce jedna z najbardziej spektakularnych akcji polskiego podziemia zbrojnego w walce z systemem komunistycznych represji . Dzień wcześniej dzięki pomocy dwóch pracowników więzienia: Stanisława Krajczy i Ireny Odrzywołek udało się dostarczyć broń aresztowanym żołnierzom podziemia: Bolesławowi Pronobisowi ps. „Ikar”, Władysławowi Dziedzicowi ps. „Waldemar”, Edwardowi Czarneckiemu ps. „Murzyn”, Tadeuszowi Honkoszowi ps. „Bawół”, Stefanowi Małce ps. „Wierny”. 18 sierpnia Pronobis, Dziedzic, Czarnecki około godz.10.00 sterroryzowali strażników i dowódcę warty. Po odebraniu strażnikowi kluczy do cel otwarli kolejne pomieszczenia do ewakuacji. Do akcji włączyli się uwolnieni więźniowie. Bez jednego wystrzału obezwładniono kolejnych strażników, uciekinierzy wtargnęli również do sąsiadującego z więzieniem mieszkania naczelnika Obretennego, gdzie skrępowano domowników. Jednocześnie na zewnątrz więzienia żołnierze z 6 Kompanii Zgrupowania Partyzanckiego „Błyskawica” dowodzonego przez Jana Janusza ps. „Siekiera” we współpracy z członkami oddziału Franciszka Mroza ps. „Bóbr”, zabezpieczyli drogę ucieczki. Do podstawionej ciężarówki wsiadło około 30 więźniów, reszta zbiega przez mur od strony Plant bądź przez bramę główną. Siły bezpieczeństwa zaalarmowane telefonicznie przez jedną z więźniarek podjęły szybka obławę na ulicach Krakowa. W ostatecznym rezultacie uciekło 64 osoby.
Władze surowo rozprawiły się z uczestnikami akcji. Już w sierpniu 1946 r. osądzono pierwszą grupę schwytanych więźniów w więzieniu przy ul. Montelupich. Skazano na śmierć: Mieczysława Adamca (wyrok wykonano), Franciszka Szmidta, Zdzisława Sojkę. W późniejszym okresie w związku z rozbrajaniem kolejnych oddziałów i struktur podziemnych aresztowano innych uczestników akcji. Na karę śmierci skazano m.in. Jana Janusza, Bolesława Świątnickiego ps. „Lampart”, Bolesława Pronobisa, lat 29, (wyrok wykonano) i Irenę Odrzywołek, lat 21 (wyrok wykonano).”
Jan Janusz ps. „Siekiera” został aresztowany 11 września 1946 r. na Obidowej. 11. stycznia 1947 r. został skazany na karę śmierci. Wyrok złagodzono – odsiadywał go w więzieniach w Krakowie przy ul. Montelupich, Rawiczu, Wronkach. W wyniku amnestii w 1956 r. wyszedł na wolność. Zmarł w 1979 r. Spoczywa na cmentarzu w Podgórzu.
W październiku 1946 r. 6 Kompania Zgrupowania Partyzanckiego „Błyskawica” została zlikwidowana przez funkcjonariuszy Urzędu Bezpieczeństwa.
Zachęcam do zwiedzenia byłego więzienia św. Michała w Krakowie w przyziemiu gmachu Muzeum Archeologicznego przy ul. Poselskiej.
Opracowała Jadwiga Duda
