Ppłk. Alojzy Kaczmarczyk (1896 – 1947) oficer I Kompanii Kadrowej, I Brygady Legionów, uczestnik Bitwy Warszawskiej w 1920 R., w latach II wojny światowej oficer Komendy Armii Krajowej Okręgu Krakowskiego ps. „Wacław” I Komendy Głównej AK, brał udział w Powstaniu Warszawskim w 1944 R. Po wojnie więzień polityczny okresu stalinowskiego - zamordowany W 1947 r.
Alojzy Kaczmarczyk urodził się 31 maja 1896 r. w Paczółkowicach k. Krzeszowic. Był jednym z 7 synów Balbiny i Józefa Kaczmarczyków. Ojciec prowadził nieduże gospodarstwo rolne a mama była akuszerką. W Paczółkowicach w wiejskiej szkole (istnieje od 1902 r.) rozpoczął edukację. Naukę kontynuował w V gimnazjum w Krakowie, a następnie studiował na Akademii Handlowej. Działał w niepodległościowych organizacjach: „Znicz”, „Zarzewie” . Od 1913 r. był członkiem i instruktorem Związku Strzeleckiego obwodu Krzeszowice. Po wybuchu I wojny światowej 6 września 1914 r. wyruszył z legionistami z Krzeszowic. Był żołnierzem IV batalionu Legionów Polskich, który wchodził w skład I Brygady. Walczył m.in. pod Łowczówkiem w 1914 r.
Na przełomie 1914/1915 r. przebywał w szpitalu. Po powrocie ze szpitala przydzielono go do 4 kompanii 5 pułku piechoty. W 1915 r. ponownie trafił do szpitala. W lipcu 1916 r. przeniesiono go do służby w Państwowym Urzędzie Zaciągu w Szczuczynie. W czerwcu 1917 r. powrócił do wojska, został przydzielony do 2 kompanii 5 pułku piechoty. W czasie kryzysu przysięgowego opuścił koszary. W 1919 r. w stopniu sierżanta przyjęto go do Szkoły Podchorążych w Warszawie. Został mianowany podporucznikiem i przydzielony do batalionu zapasowego 5 pułku piechoty Legionów. W jego składzie odbył kampanię lat 1919–1920, walcząc z bolszewikami pod Kijowem i Warszawą, za kampanię otrzymał Order Virtuti Militari V kl. oraz Krzyż Walecznych W 1922 r. ożenił się z Olimpią Siemaszko, z którą później miał córkę Zofię.
W 1923 r. został awansowany do stopnia kapitana ze starszeństwem i służył w korpusie oficerów piechoty. Na własną prośbę został zwolniony do rezerwy. Studiował prawo na Uniwersytecie Wileńskim i w Paryżu. Po studiach podjął pracę w Banku Polskim w Wilnie. W 1928 r. został naczelnikiem jednego z wydziałów urzędu wojewódzkiego w Wilnie, potem był starostą białostockim, wołkowyskim i suwalskim, a następnie wicewojewodą stanisławowskim i nowogródzkim, starostą puławskim.
Po wybuchu II wojny światowej w 1939 r. został aresztowany przez Niemców i uwięziony na zamku w Lublinie. Po zwolnieniu z więzienia w styczniu 1940 r., wyjechał do Krakowa, gdzie pracował jako księgowy sklepu. W 1940 r. wstąpił w szeregi konspiracji, otrzymując stopień majora. W latach 1940-1943 był szefem administracji zastępczej dla okręgu ZWZ–AK Kraków (to stanowisko odpowiadało funkcji wojewody). W 1943 r. awansowano go do stopnia podpułkownika i objął stanowisko szefa wydziału wojskowego Okręgu Kraków Armii Krajowej. W lecie 1944 r. przebywał w Warszawie biorąc udział w Powstaniu Warszawskim. Po upadku powstania jako cywil został wywieziony do Gross–Rosen, później do Mauthausen–Gusen, gdzie był więziony do końca wojny.
Po wojnie wrócił do Krakowa. Pracował jako kierownik Wydziału Finansowego „Społem”. W 1945 r. został członkiem organizacji antykomunistycznej Zrzeszenia „Wolność i Niezawisłość’ (WiN). Był kierownikiem Komórki Doradztwa Politycznego Obszaru Południowego WiN, następnie kierownikiem Doradczego Komitetu Politycznego przy II Zarządzie. We wrześniu 1946 r. został aresztowany przez funkcjonariuszy Urzędu Bezpieczeństwa - oskarżony m.in. o szpiegostwo i kolaborację z Niemcami. 10 września 1947 r. wyrokiem Wojskowego Sądu Rejonowego w Krakowie został skazany na łączną trzykrotną karę śmierci, utratę praw publicznych, obywatelskich i honorowych na zawsze oraz na przepadek mienia. Wyrok wykonano 13 listopada 1947 r. w Krakowie w więzieniu przy ul. Montelupich przez rozstrzelanie. Jego ciała nie wydano rodzinie i pochowano w nieznanym miejscu. Na Cmentarzu Rakowickim w Krakowie znajduje się grób symboliczny Alojzego Kaczmarczyka. Dopiero 17 stycznia 1992 r. wyrok skazujący został unieważniony postanowieniem Sądu Warszawskiego Okręgu Wojskowego w Warszawie.
Z historią ppłk. Alojzego Kaczmarczyka zapoznałam się będąc przed kościołem w Paczółkowicach. Na uroczystości 8 września b.r. w 104 rocznicę wymarszu legionistów z Krzeszowic była obecna Zofia Andrzejewska, córka śp. A. Kaczmarczyka. Na murze otaczającym plac przykościelny w Paczółkowicach znajduje się tablica ku Jego pamięci o treści: „PPŁK. ALOJZY KACZMARCZYK OFICER I KOMPANII KADROWEJ I I BRYGADY LEGIONÓW POLSKICH /UCZESTNIK BITWY O WARSZAWĘ W 1920 R. /W LATACH 1926 – 39 WOJEWODA STANISŁAWSKI WICEWOJEWODA NOWOGRODZKI I STAROSTA PUŁAWSKI/ OFICER KOMENDY AK OKRĘGU KRAKOWSKIEGO PS „WACŁAW”/ OFICER KOMENDY GŁÓWNEJ AK/ UCZESTNIK POWSTANIA WARSZAWSKIEGO/ ODZNACZONY ORDEREM VIRTUTI MILITARI/ KRZYŻEM WALECZNYCH/ KRZYŻEM NIEPODLEGŁOŚCI Z MIECZAMI/ ZA PATRIOTYZM I WALKĘ O NIEPODLEGŁĄ POLSKĘ ZOSTAŁ W 1947 R. SKAZANY NA KARĘ ŚMIERCI/... W ROCZNICĘ ŚMIERCI/ RODACY”.
Alojzego Kaczmarczyka upamiętniono m.in. w 2007 r. na tablicy poświęconej działaczom WiN i Polskiego Stronnictwa Ludowego znajdującej się na ścianie budynku Muzeum Archeologicznego w Krakowie przy ul. Senackiej 1 (napis) : „W TYM BUDYNKU/ 10 WRZEŚNIA 1947 R./ W POKAZOWYM PROCESIE/ KRAKOWSKIM/ ZOSTALI SKAZANI/ PRZEZ KOMUNISTYCZNY/ WOJSKOWY SĄD REJONOWY/ PRZYWÓDCY I DZIAŁACZE/ POLSKIEGO STRONNICTWA/ LUDOWEGO I ZRZESZENIA/ WOLNOŚĆ I NIEZAWISŁOŚĆ/ W 60 ROCZNICĘ PROCESU/ TABLICĘ WMUROWANO/ Z INICJATYWY INSTYTUTU/ PAMIĘCI NARODOWEJ/ I TOWARZYSTWA PRZYJACIÓŁ/ MUZEUM/ WINCENTEGO WITOSA/ W WIERZCHOSŁAWICACH/ 10 WRZEŚNIA 2007 R./ PSL/ STANISŁAW MIERZWA/ KAROL BUCZEK/ MIECZYSŁAW KABAT/ JERZY KUNCE/ KAROL STARMACH/ WIN/ FRANCISZEK NIEPOKÓLCZYCKI/ EDWARD BZYMEK - STRZAŁKOWSKI/ ALOJZY KACZMARCZYK JAN KOT/ MIROSŁAW KOWALSKI/ WIKTOR LANGNER HENRYK MÜNCH/ JÓZEF OSTAFIN STEFAN RALSKI/ WALERIAN TUMANOWICZ/ TADEUSZ WILCZYŃSKI”
O Alojzym Kaczmarczyku pisze Dorota Strojnowska w książeczce pt. „Sztafety znak… WALECZNI Z ZIEMI KRZESZOWICKIEJ” (Krzeszowice 2018).
Prosi się żeby i wieliccy legioniści na 100- lecie Niepodległości doczekali się takiego opracowania. Temu tematowi poświęcone były spotkania z cyklu „Wieliczka-Wieliczanie” nr: 76, 85, 131 a zebrane informacje zostały przez niżej opublikowane w zeszytach „Biblioteczki Wielickiej” nr: 30 (2005), 76 (2008), 147 (2014). Dane na temat legionistów związanych z Wieliczką gromadzi Stanisław Stawarczyk – ma już 140 biogramów. Dziękujemy.
Opracowała Jadwiga Duda
