Przy ulicy Cmentarnej znajduje się obecne Miejskie Gimnazjum nr 1, które jest najstarszą ze dębickich szkół. Początki tej szkoły sięgają jeszcze XV wieku, kiedy przy dębickim kościele funkcjonowała szkoła parafialna.
Z zachowanych dokumentów wiemy, że w 1469 roku na jej czele stała osoba nosząca tytuł rektora. Niestety jego imię nie zachowało się do naszych czasów. Poziom nauczania w tej placówce musiał być na odpowiednim poziomie skoro w tymże XV wieku, a dokładniej w latach 1411-1494 dziesięciu młodych ludzi studiowało i ukończyło nauki na Akademii Krakowskiej, a wśród nich Jan z Latoszyna, który później pełnił funkcję rektora Alma Mater Cracoviensis.
Pod koniec XV i z początkiem XVI wieku Dębicę nawiedziły najazdy: węgierski i tatarski, które przyczyniły się do zniszczenia miasta oraz chwilowego zaprzestania działalności szkoły. Niemniej jednak już w połowie XVI wieku szkoła parafialna wznowiła działalność o czym świadczą dokumenty związane z postacią Wawrzyńca z Dębicy.
Pierwszym znanym z imienia rektorem szkoły był Marcin ze Strzyżowa, zaś datowanie pochodzi z roku 1610. W XVII i XVIII wieku szkoła działała, zaś najbardziej znanym jej rektorami byli członkowie rodziny Frankiewiczów, którzy równocześnie pełnili funkcję miejskich pisarzy. Wraz z utratą niepodległości i znalezieniem się Dębicy w 2 połowie wieku XVIII w granicach zaboru austriackiego szkoła uzyskała status trywialnej, co oznaczało, że uczono w niej czytania wraz z pisownią, rachunków i religii. Jej siedziba była w południowo-zachodniej części terenu obecnego dziedzińca kościoła pw. Św. Jadwigi Śląskiej.
W połowie XIX wieku w ramach szkoły uruchomiono tzw. szkołę niedzielną, gdzie prowadzono zajęcia w dwóch językach: polskim i niemieckim. Związane to było z działalnością Józefa Mischke, który był ich kierownikiem. Ilość uczniów w szkole zwiększała się, co doprowadziło do przekształcenia szkoły w Czteroklasową Etatową Szkołę Męską, której kierownikiem został Józef Kobosowicz, pradziadek Krzysztofa Pendereckiego. Była to postępowa szkoła o czym świadczy fakt, że od 1880 roku stała się Szkołą Mieszaną, ponieważ do nauki dopuszczono także dziewczęta. Z czasem szkoła przekształciła się w dwie pięcioklasowe szkoły: Męską i Żeńską.
Ponieważ przybywało młodzieży pobierającej naukę lokalne władze postanowiły postawić nowy budynek dla szkoły. Zaczęto go budować pod koniec XIX wieku, przy okazji fundując pamiątkową tablicę upamiętniającą stulecie urodzin Adama Mickiewicza. Ostatecznie w 1900 roku budynek postawiony na rogu ulic: Polnej [obecna Cmentarna] i Szkolnej [obecna Cicha] został oddany na potrzeby młodzieży uczącej się. Do obydwu szkół uczęszczały dzieci zarówno wyznania katolickiego, jak i mojżeszowego. Podczas I wojny światowej, kiedy wojska rosyjskie zajęły Dębicę, w budynku urządzono wpierw koszary, a następnie lazaret. Zajęcia wznowiono w roku 1916, kiedy już wojenna nawałnica oddaliła się od Dębicy na wschód. Pod koniec lat 20-tych ubiegłego stulecia, kiedy kierownikiem był Robert Berger, dziadek Krzysztofa Pendereckiego, szkoła przekształciła się w Publiczna 7-klasową Szkołę Męską [międzyczasie postała osobna szkoła dla dziewcząt]. Jak widać stan nauczycielski dominował w rodzinie przyszłego wielkiego kompozytora.
Podczas II wojny światowej niemiecki okupant zajął budynek dla własnych potrzeb, zaś dzieci zostały skierowane do małego budynku w Gawrzyłowej. Do swego właściwego przeznaczenia budynek szkolny wrócił dopiero po zakończeniu okupacji i powrocie mieszkańców z przymusowego wysiedlenia w pierwszych miesiącach 1945 roku jako Publiczna Powszechna Szkoła Męska pod kierownictwem Stanisława Markiewicza., który pełnił również tę funkcję jeszcze przed okupacją. W latach 50-tych rozbudowano boisko szkolne, a następnie samą szkołę od strony ulicy Cmentarnej. W trzydzieści lat później do szkoły dobudowano, od strony ulicy Cichej kolejne sale lekcyjne, jak również salę gimnastyczną.
Od lat 90-tych XX wieku, po odzyskaniu niezawisłości, na frontonie szkoły zaczęły przybywać tablice upamiętniające dawnych wybitnych wychowawców i wychowanków, a to: Piotra Klamuta ps. „Pietrzak”- żołnierza Armii Krajowej, księdza profesora Alojzego Nosala i Ryszarda Siwca, który poprzez samospalenie zaprotestował przeciwko agresji wojsk Układu Warszawskiego na teren Czechosłowacji w 1968 roku. Oprócz nich wybitnym uczniem szkoły jest także Krzysztof Penderecki światowej sławy kompozytor i dyrygent. Inicjatorem upamiętniania wybitnych uczniów jest obecny, od 1991 roku dyrektor szkoły, Zbigniew Drzymała. Szkoła Podstawowa nr 1 w związku z ostatnią reformą oświaty od 1999 roku stała się Miejskim Gimnazjum nr 1 w Dębicy. Chociaż tablica upamiętniająca wieszcza była wmurowana od początku istnienia budynku, to szkoła imię Jego jako swojego patrona przybrała dopiero w 1995 roku.
Jacek Dymitrowski
Dyrektor Muzeum Regionalnego w Dębicy
