W 1960 roku nowo powstałe Towarzystwo Przyjaciół Nauk w Dębicy [obecne Towarzystwo Przyjaciół Ziemi Dębickiej] wystąpiło do lokalnych władz z inicjatywą utworzenia w Dębicy regionalnego muzeum. Doprowadzono do powstania Izby Regionalnej, w której, pracując społecznie, zaczęto gromadzić głównie zbiory etnograficzne.
Mijały lata, a kolejne władze nie podejmowały tematu utworzenia muzeum. Sytuacja zmieniła się diametralnie, kiedy burmistrzem został Edward Brzostowski. Z jego inicjatywy Rada Miejska 30 stycznia 2003 roku uchwaliła utworzenie Muzeum Regionalnego w Dębicy i nadała mu statut. Decyzja ta została zaakceptowana przez ówczesnego ministra kultury Waldemara Dąbrowskiego. Organizację muzeum powierzono Januszowi Ożogowi, który został jego pierwszym dyrektorem. Na jego siedzibę przeznaczono trzy budynki z końca XIX wieku po byłych koszarach kawalerii, które wówczas znajdowały się pod adresem: ul. Kościuszki 32. Prace posuwały się w ekspresowym tempie. Uroczyste otwarcie muzeum nastąpiło dnia 31 maja 2003 roku. Pierwsze zbiory muzeum pochodziły z Izby Regionalnej TPZD, zakładowych Sal Tradycji niektórych dębickich firm oraz od osób prywatnych. W 2007 roku dyrektor Ożóg odszedł na emeryturę. Nowym dyrektorem został Jacek Dymitrowski. Wówczas też w związku z akcją rewitalizacji terenów byłej jednostki wojskowej zmieniono adres muzeum na ulicę Ratuszowa 4. Podczas kontynuacji tej akcji w 2008 roku muzeum wzbogaciło się o dwa nowe budynki. Jeden z nich został przeznaczony na stałą wystawę dotycząca historii dębickiego garnizonu wojskowego, drugi zaś na archiwum i bibliotekę muzealną.
Obecnie muzeum gromadzi zbiory z zakresu archeologii, wojskowości, numizmatyki, historii, etnografii oraz sztuki. Oprócz tego prowadzi wystawy czasowe, tematycznie związane z terenami obecnych powiatów: dębickiego i ropczycko-sędziszowskiego, lekcje muzealne oraz warsztaty dotyczące historii kultury i sztuki, a także zwyczajów regionalnych. Dysponuje także nowo utworzoną biblioteką regionalną oraz własną salką projekcyjną. Do chwili obecnej w muzeum znajduje się sześć stałych wystaw ukazujących historię miasta i okolic od czasów najdawniejszych do 1944 roku. Są to wystawy:
„Pradzieje i wczesne średniowiecze Ziemi Dębickiej” na którą składają się znaleziska kultury materialnej [pięściaki, groty, toporki, żarna, fibule i ceramika] od okresu mezolitu do XI wieku pochodzące głównie z wykopalisk archeologicznych prowadzonych na terenach wiejskich wokół Dębicy oraz skamieliny fauny [m. in. kości mamucie, czaszka nosorożca włochatego, róg żubra kopalnego] znajdowane głównie w żwirowiskach usytuowanych wzdłuż danego koryta rzeki Wisłoki. Niewątpliwymi atrakcjami są rekonstrukcje siedlisk człowieka prehistorycznego [grota i szałas] oraz wnętrza wczesnosłowiańskiej chaty z 2 poł. VIII wieku odkrytej na stanowisku archeologicznym w Stasiówce. Całość wzbogacona jest multiprezentacją obrazującą życie i obyczaje Wiślan oraz wykopaliska archeologiczne na terenach wokół Dębicy.
„Dębica i jej mieszkańcy od 1358 do 1939 roku” to wystawa obrazująca historię miasta i jego mieszkańców od czasów lokacji dokonanej przez Świętosława Gryfitę do budowy nowoczesnych zakładów pracy w ramach Centralnego Okręgu Przemysłowego. Możemy na niej w zobaczyć, jak radykalnie zmieniało się oblicze miasta, szczególnie w XIX i na początku XX wieku. Największe zaciekawienie zwiedzających wzbudza makieta [6 m. kw.], która w skali 1:200 odtwarza miasto według planu katastralnego z 1849 roku oraz multiprezentacja ponad 100 archiwalnych pocztówek ukazujących miasto w początkach XX wieku, które można oglądać w rytmie „Marsza Dębickiego” skomponowanego przez dębiczanina Ireneusza Sochę. Część tej wystawy przedstawia także lokalną historię Żydów, którzy przez ponad 250 lat zamieszkiwali Dębicę.
„Ziemia Dębicka w latach 1939-1944” jest wystawą prezentującą miasto oraz tereny gmin: Dębica i Żyraków w okresie okupacji hitlerowskiej, jak również nawiązującą do tragicznych losów tych z mieszkańców Ziemi Dębickiej, którzy zostali wywiezieni na Sybir i do Kazachstanu przez sowiecką władzę. Wystawa jest bogato zilustrowana zdjęciami ukazującymi nasze miasto i jego okolice oraz ich mieszkańców, jak również niemieckich okupantów, a pochodzącymi ze spuścizny po dwóch foto-kronikarzach z tamtego okresu: bawarczyka Michaela Steera i dębiczanina Józefa Steca. Zdecydowana większość zdjęć nigdy wcześniej nie była prezentowana. Poza tym wystawę wzbogacają liczne pamiątki związane z okresem II wojny światowej, a pochodzące z terenów naszych okolic.
„Dębicki salonik muzyczny” ukazuje historię ruchu muzycznego w naszym mieście w okresie XX wieku. Uczynione to zostało w scenerii odtworzonego saloniku mieszczańskiego, jakie bywały w Dębicy. Nastrój wzbogacają zarówno oryginalne instrumenty, jak i meble z tamtej epoki.
„Śladami rodzin: Bergerów, Kantorów i Pendereckich” to wystawa, która w swojej idei jest zaczynem przyszłego szlaku turystyczno-historycznego po terenach powiatów: dębickiego, mieleckiego i ropczycko-sędziszowskiego, a mającego ukazać związki i tradycje tych zasłużonych dla polskiej kultury rodzin z naszymi terenami. Wystawę wzbogacają setki nigdy wcześniej nie publikowanych zdjęć pokazanych w formie multiprezentacji.
„Historia garnizonu dębickiego” jest stałą wystawa, która znajduje się w innym budynku. W pięciu pomieszczeniach ukazane są losy żołnierzy, którzy na przestrzeni XIX i XX wieku stacjonowali w Dębicy. Dotyczy to zarówno austriackich jednostek piechoty i kawalerii, jak i kolejno stacjonujących trzech pułków kawalerii w okresie II Rzeczpospolitej, a następnie dwóch jednostek saperskich, dla których Dębica stała się macierzystym garnizonem. Wystawę wzbogacają liczne pamiątki po poszczególnych jednostkach wojskowych, jak również wspomnienia byłych żołnierzy utrwalone na taśmach filmowych. Oprócz sztandarów byłych jednostek i licznych egzemplarzy broni białej i palnej największą atrakcję dla zwiedzających stanowi odtworzony ułan 5 pułku strzelców konnych na koniu.
Oprócz tego muzeum posiada „Stare Kino”, gdzie można obejrzeć filmy dokumentalne dotyczące historii miasta i okolic, jak również spotkać się z interesującymi osobami podczas ich prelekcji.
Na terenach Muzeum Regionalnego „pod chmurką” możemy zobaczyć interesującą kolekcję militariów, spośród których niewątpliwą ozdobą jest czołg IS-2, jak również zbiór wozów strażackich [ręcznych, konnych i mechanicznych] od końca XIX do połowy XX wieku.
Muzeum organizuje także wystawy czasowe, najczęściej związane z terenami naszego powiatu oraz jego mieszkańcami. W okresie od 2003 do 2016 roku zorganizowano ich prawie sto.
Poza tym muzeum prowadzi działalność wydawniczą. W okresie ostatnich dziewięciu lat muzeum wydało 22 pozycje książkowe, w tym osiem z serii: „Biblioteka Dębickich Gryfów” i osiem z serii: „Dębickie Źródła Historyczne” oraz sześć katalogów wystawowych. Wydane pozycje w większości są do nabycia w Muzeum Regionalnym w Dębicy. Można to zrobić również za zaliczeniem pocztowym. Od 2007 roku muzeum posiada własną stronę internetową: wwwmuzeumwdebicy.pl ; od 2011 roku kanał filmowy http://www.youtube.com/user/MuzeumDebica#p/u oraz od 2015 roku własny profil na fb
Partnerskim muzeum od 2012 roku jest Ludzas Novadpētniecības muzejs z Łotwy.
Oprac. Jacek Dymitrowski
Foto: Mateusz Krasoń
Jacek Dymitrowski
Dyrektor Muzeum Regionalnego w Dębicy
