Czy powiat chrzanowski to „łakomy kąsek”?
Po trzecim rozbiorze Polski w 1795 roku tereny późniejszego powiatu chrzanowskiego znalazły się pod zaborem austriackim w tzw. Galicji Zachodniej. W 1809 roku weszły z kolei w skład Księstwa Warszawskiego, a po Kongresie Wiedeńskim włączono je do Rzeczpospolitej Krakowskiej (1815–1846). W wyniku upadku Powstania Krakowskiego w 1846, zlikwidowano Rzeczpospolitą Krakowską, a ziemie te z powrotem znalazły się w Galicji Zachodniej – w Wielkim Księstwie Krakowskim. I tak przetrwały do odzyskania przez Polskę niepodległości w 1918 roku.
Decyzją władz austriackich (Rozporządzenie Ministerstwa Spraw Wewnętrznych z 24 kwietnia 1854 roku) powołano do życia powiat chrzanowski, który obejmował powierzchnię 720, 909 km2. Na zachodzie powiat graniczył ze Śląskiem pruskim (rzeka Przemsza i Biała Przemsza), na północy i północnym-wschodzie graniczył z należącym do Rosji Królestwem Polskim (powiat będziński i olkuski), na wschodzie z powiatem krakowskim (na linii Racławice – Brzoskwinia – Podłęże), a na południu naturalną granicą była rzeka Wisła (powiat wadowicki i oświęcimski).
W takiej postaci powiat chrzanowski przetrwał do 1939 roku. W czasie II wojny światowej Niemcy dokonali podziału powiatu na dwie części. Zachodnia (do linii Ostrężnica – Dulowa – Grojec – Podłęże) została włączona do III Rzeszy, natomiast wschodnia – do Generalnej Guberni. Po II wojnie światowej powiat chrzanowski powrócił do stanu z 1939 roku, ale nie na długo.
Dla okolicznych samorządów powiat chrzanowski stał się „łakomym kęsem”, podobnie jak w XVIII wieku Rzeczpospolita dla trzech sąsiadujących mocarstw, które ostatecznie w 1772 roku rozpoczęły rozbiory Polski, a po 23 latach Polska całkowicie zniknęła z mapy Europy.
W 1953 roku rozpoczął się rozbiór powiatu chrzanowskiego, który trwa do dzisiaj. W tym roku osiedle Jęzor zostało przyłączone do powiatu sosnowieckiego.
W całej historii tylko jeden raz – w 1954 roku – powiat chrzanowski powiększył swój obszar przez przyłączenie Brzoskwini. W wyniku tej zmiany powierzchnia powiatu zwiększyła się do 723,36 km2.
W 1956 roku został powołany do istnienia miejski powiat Jaworzno. Tym samym powierzchnia powiatu chrzanowskiego zmniejszyła się o 76,64 km2. Nasz powiat stracił Jaworzno, Szczakową, Dąbrowę Narodową i Długoszyn.
W 1972 roku Jaworzno przyłączyło do swego terytorium Ciężkowice, a w 1977 dalsze miejscowości: Jeleń i Byczynę.
W 1976 nastąpił nowy podział administracyjny kraju. W jego wyniku zachodnia część powiatu chrzanowskiego została włączona do województwa katowickiego, natomiast wschodnia część (do linii Ostrężnica – Grojec – Podłęże) do powiatu krakowskiego.
W roku 1999 przeprowadzono nową reformę administracyjną kraju, w wyniku której nastąpiło dalsze zmniejszenie terenu powiatu chrzanowskiego. Powstało realne zagrożenie dla istnienia powiatu. Powołana została „grupa lokalnych patriotów”, która dążyła do utworzenia powiatu trzebińsko-krzeszowickiego.
Na szczęście nie doszło do likwidacji powiatu chrzanowskiego, ale okoliczne powiaty dokonały dalszej grabieży naszych terenów. Powiat oświęcimski przyłączył: Chełmek, Gorzów Chrzanowski i Bobrek. Z kolei na rzecz powiatu krakowskiego straciliśmy najpiękniejsze krajobrazowo tereny: Krzeszowice i Rudawę. W 2016 roku powiat wadowicki przyłączył zakole starej Wisły z przysiółkiem Wiśnicz o powierzchni 120 ha.
Podczas 63 lat „rozbiorów” powiat chrzanowski stracił około 50% swego terytorium i obecnie jego obszar wynosi zaledwie 371,5 km2. Tym samym stał się najmniejszym powiatem Małopolski. Czy to już koniec rozbiorów? Pytanie jest uzasadnione, zwłaszcza, że na terenie Libiąża, w 2016 roku powstała grupa „nawiedzonych i niedouczonych secesjonistów”, którym śni się przyłączenie Libiąża do Śląska!!!
Kończę pytaniem: gdzie dotychczas byli kolejni włodarze powiatu i miasta?
Stanisław Trębacz
mapa: Starostwo Powiatowe w Chrzanowie
