Międzynarodowy Dzień Pamięci o Ofiarach Holokaustu w Dębicy

Z okazji Międzynarodowego Dnia Pamięci o Ofiarach Holokaustu Miasto Dębica uczciło zamordowanych podczas II wojny światowej Żydów z regionu.

Święto to uchwalone 1 listopada 2005 roku przez Zgromadzenie Ogólne ONZ w celu uczczenia pamięci ofiar pochodzenia żydowskiego, pomordowanych w czasie II wojny światowej przez nazistowskie Niemcy. Datę obchodów wyznaczono na 27 stycznia – rocznicę wyzwolenia obozu Auschwitz-Birkenau w 1945 roku. Dębica włączyła się po raz czwarty w obchody, które w bieżącym roku odbywają się na Podkarpaciu w 70 miejscowościach. Zaczęły się 23 stycznia i potrwają do 2 lutego 2019 r. Patronat nad uroczystościami objął Marszałek Województwa Podkarpackiego Władysław Ortyl. W dniu 30 stycznia br. uroczystości zaczęły się wykładami dla młodzieży dębickich placówek oświatowych i mieszkańców miasta w sali sesyjnej Urzędu Miejskiego w Dębicy. Pani Łucja Szumańska, historyk, kustosz wystaw z Europejskiego Centrum Pamięci i Pojednania w Pustkowie Osiedlu wygłosiła wykład pt. „Obóz pracy przymusowej w Pustkowie”.

Obóz w Pustkowie powstał jesienią 1940 roku i wchodził w skład znajdował się w obrębie wielkiego poligonu SS, na którym testowano m.in. rakiety V-1 i V-2. Składał się z części dla Żydów (od października 1940 do 23 lipca 1944), dla jeńców radzieckich (od października 1941 do lutego 1942) i obozu karnego dla Polaków (od września 1941 do 27 lipca 1944). Ocenia się, że zginęło tu 7 tysięcy Żydów, ok. 5 tys. jeńców radzieckich i 3 tys. Polaków. Na terenie obozu dokonywano również rozstrzeliwań więźniów przywożonych z zewnątrz, m.in, więzienia w Rzeszowie. Ich ciała palono na tzw. Górze Śmierci. To właśnie w tym miejscu, każdego roku, podczas kwietniowej uroczystości patriotyczno-religijnej, żywi oddają hołd zmarłym.

Kolejny wykład wygłosił Pan Zbigniew Drzymała, dyrektor Miejskiego Gimnazjum nr 1 w Dębicy. Wykład na temat Księżnej Heleny Jabłonowskiej, kobiety wyjątkowej, która swoim heroizmem zapisała się na kartach historii.

Helena Jabłonowska, z domu Rey, pseud. Rzepicha urodziła się 4 stycznia 1895 w Andrychowie, była córką Mikołaja Reya i Marii z Bobrowskich. Od młodości była zaangażowana w działalność społeczną. Przed I wojną światową organizowała kursy dla dziewcząt w parafiach powiatów pilzneńskiego i rohatyńskiego, a także koła Sokoła i Strzelca. Po odzyskaniu przez Polskę niepodległości działała w Akcji Katolickiej i organizowała koła gospodyń wiejskich. W czasie II wojny światowej należała do Armii Krajowej, w szeregach której używała pseudonimu Rzepicha. Przewodniczyła Radzie Głównej Opiekuńczej w Dębicy, pomagała osobom narodowości żydowskiej oraz więźniom obozu w Pustkowie. Pomagała uwięzionym, nieustannie interweniując u władz niemieckich. Czyniła zabiegi mające uchronić młodzież przed wywózką na roboty przymusowe. Często wykupywała ich, przeznaczając na ten cel rodzinny majątek. W ten sam sposób doprowadziła do zwolnienia z więzień wielu aresztowanych. Jedną z najbardziej śmiałych akcji przeprowadziła, uwalniając dziesiątki mieszkańców Gumnisk i ratując ich przed wywózką do Niemiec. Postarała się o zezwolenie na kontakt z obozem w Pustkowie oraz na dostarczanie tam żywności i lekarstw. Te pochodziły z darów ludności, a w zbiórce pomagała jej córka Maria oraz Basia Kowalczewska – córka przedwojennego dowódcy V Pułku Strzelców Konnych w Dębicy. Syn Andrzej, który w roli furmana zawoził te rzeczy do Pustkowa, przy okazji dokonywał rekonesansu, bowiem jego placówka AK Zapalnik w czasie planowanego powstania miała uderzyć na obóz i uwolnić więźniów. Pod groźbą utraty życia księżna przekazywała uwięzionym także listy i informacje, najczęściej osobiście.

W imieniu władz miasta Dębicy Maciej Małozięć, zastępca burmistrza serdecznie podziękował uczniom za udział w wydarzeniu, prelegentom za życzliwość i pomoc w organizacji wydarzenia. Nie tak dawno obchodzone stulecie odzyskania przez Polskę niepodległości było okazją do świętowania licznych wydarzeń na terenie naszego miasta. Wydarzenia sprzed stu lat miały charakter wyjątkowy. Polacy nie tylko odzyskali utraconą ponad wiek wcześniej niepodległość, lecz także stworzyli podwaliny nowoczesnego państwa. To, co udało się pokoleniu Polaków w 1918 r. nie trwało jednak długo, bowiem już w 1939 r. wybuchła kolejna wojna, która przeszła do historii jako II wojna światowa. Dziś pragniemy upamiętnić jej ofiary, ofiary Holokaustu. Zagłady, którą przeprowadzili Niemcy na okupowanych ziemiach polskich. Dzisiaj naszym priorytetem jest troska o pomyślność naszej ojczyzny i dobry byt, o jej suwerenność. Nie możemy także zapomnieć o tych, którzy za jej niepodległość na przestrzeni dziejów oddali swoje życie. Dlatego też dziś składamy im hołd i cześć. - powiedział Maciej Małozięć, zastępca burmistrza.

Następnie przedstawiciele władz miejskich, delegacje nauczycieli i uczniów z lokalnych szkół oraz mieszkańcy Dębicy udali się na Skwer Mikołajkowów oraz pod Pomnik na Wolicy, gdzie Pan Artur Getler z Muzeum Regionalnego w Dębicy przedstawił rys historyczny tych miejsc pamięci.

- To rodzina Mikołajkowów w bliskim sąsiedztwie niemieckiego gestapo, ryzykując życie swoje i swoich dzieci, przechowywała przez 21 miesięcy 13 osobową rodzinę. Pod samym gettem, obok siedziby gestapo, doktor wraz z żoną stoczyli 21 miesięczną wojnę nerwów, walkę o wykarmienie i ocalenie 13 istnień ludzkich. Wygrali ją - powiedział Artur Getler. - W dniu 10 lipca 1942 r. (lub 21 lipca 1942 r.) w lesie Wolica w pobliżu Dębicy hitlerowcy przeprowadzili masową egzekucję Żydów. Stoimy nad miejscem masowego mordu, nad masowym grobem. Rosnące tu drzewa są świadkami jak praktycznie wyglądało rozwiązanie kwestii żydowskiej w Dębicy. W tym miejscu niemieccy zbrodniarze zamordowali ponad 500 obywateli polskich narodowości żydowskiej i wyznania mojżeszowego, naszych starszych braci w wierze, naszych sąsiadów - przypomniał Getler.

Burmistrz miasta Mariusz Szewczyk, zastępca burmistrza Maciej Małozięć oraz przewodniczący komisji oświaty Sławomir Gleń złożyli kwiaty na Skwerze Mikołajkowów oraz Pomniku na Wolicy.

Inf. i foto: UM Dębica