4 grudnia 2022 r., minęła 79. rocznica publicznej egzekucji dokonanej przez Niemców w 1943 roku w Wieliczce przy ul. Krzyszkowskiej (obecnie E. Dembowskiego). Ofiarą okrutnej zbrodni było 10 Polaków przywiezionych z więzienia w Krakowie przy ul. Montelupich.
Niemcy dokonali w Wieliczce odwetu za zamach Stanisława Lasslera (1924-1944) ps. Kania” z Armii Krajowej na Emanuela Kesslera, komendanta straży kopalnianej, zwanego „Bubką”. W wyniku zamachu Kessler zmarł. Śmierć Polaków wynikała z obowiązującej w czasie II wojny światowej i okupacji niemieckiej dla ziem polskich zasady niemieckiej, że za jednego zamordowanego Niemca ma zginąć 10-ciu Polaków. Świadkami egzekucji byli pracownicy zatrudnieni na warzelni kopalnianej. Po egzekucji Niemcy ciała zabitych 10 Polaków zabrali na samochód i wywieźli. Nie wiadomo gdzie ich pochowano. Ciała prawdopodobnie zostały zabrane do obozu pracy KL Plaszow.
W 1962 r. z inicjatywy historyka Stanisława Gawędy Kopalnia Soli „Wieliczka” ufundowała pomnik – symboliczny grób z napisem: „Bohaterom poległym za Ojczyznę zamordowanym przez hitlerowców w 1943. Kopalnia Soli Wieliczka. W 2020 r. W przededniu Barbórki pomnik po renowacji oddano do użytku z napisem: Bohaterom poległym za Ojczyznę zamordowanym przez okupantów niemieckich w 1943. Kopalnia Soli Wieliczka. Z tyłu pomnika, na tablicy umieszczono sponsorów remonty pomnika: „Miasto i Gmina Wieliczka, Instytut Pamięci Narodowej, Fundacja Rodziny Engelów, Auto Group Luzar”.
O egzekucji w Wieliczce 4 grudnia 1943 roku piszą: Stanisław Gawęda w monografii „Wieliczka Dzieje Miasta do roku 1980” (1990 r.), Władysław Dudek ps. „Lenard” we „Wspomnieniach okupacyjnych” (1992 r.), Kazimierz Guzikowski w książce „Armia Krajowa na terenie powiatu wielickiego” (2000 r.). Tematowi egzekucji było poświęcone 194 spotkanie z cyklu Wieliczka-Wieliczanie” pt. „Ziemia Wielicka pod okupacją niemiecką w latach 1939-1945 – w 70. rocznicę aresztowań (1943-2013): 23.11 w Podłężu, Niepołomicach, 23/24.11 w Gdowie, 8 i 10.12 w Biskupicach i egzekucji Polaków z Afiszy Śmierci” w Wieliczce 6.11 i 4.12. 1943 r. , w Podłężu 2.02 1943 r.” , które odbyło się 29 lutego 2014 r. w wielickim „Magistracie”. Relacja ze spotkania została opublikowana przez Jadwigę Dudę w zeszycie 139 „Biblioteczki Wielickiej” (2014 r.). Pomnik upamiętniający egzekucję w Wieliczce został opisany przez J. Dudę w zeszycie 62 „Biblioteczki Wielickiej” pt. „Miejsca pamięci narodowej na terenie miasta i gminy Wieliczka”, po 117 spotkaniu „Wieliczka-Wieliczanie” pod tym samym tytułem w dniu 26 września 2009 r.
Warto dodać, że Stanisław Dąbrowa-Kostka (1924-2019) w albumie „Hitlerowskie afisze śmierci” (1983 r.) opublikował afisz śmierci dotyczący egzekucji w Wieliczce, na którym umieścił 30 imion i nazwisk, miejsc pochodzenia, oraz podał przyczynę skazania na śmierć. Poszukując danych o osobach na afiszu odnalazł kontakt z siedmioma rodzinami: Stanisława Wasia, Tadeusza Serkowskiego, Józefa Rozpądka, Adama Platy, Bolesława Wojtygi, Józefa Szeląga i Juliana Jędrasa. Od rodzin otrzymał ich fotografie i opublikował we wspomnianym albumie. Autorce niniejszego tekstu udało się dotrzeć do rodziny Daniela Floriana.
Z okazji 79. rocznicy egzekucji 5 grudnia br. w Liceum Ogólnokształcącym im. J. Matejki w Wieliczce odbyła się akademia przygotowana przez uczniów z klas I b i II a pod kierunkiem Doroty Czajowskiej, nauczycielki historii. Monika Szypuła, dyrektor LO podziękowała nauczycielce i młodzieży za występ. Głos zabrali Jadwiga Duda, prezes KPW, inicjatorka tej uroczystości i Adam Marek Panuś, sekretarz Gminy Wieliczka. Po akademii udano się pod pomnik przy ul. E. Dembowskiego. Tu o godz. 12 uroczystość prowadziła niżej podpisana. Przedstawiła zebranym historię egzekucji z 4 grudnia 1943 r. Kwiaty na symbolicznym grobie 10 zamordowanych złożyli: Adam Marek Panuś, delegacja Kopalni Soli „Wieliczka”: prezesi Michał Roehlich i Jan Ziobro oraz Adam Gawlik przewodniczący NSZZ „Solidarność”, delegacja Osiedla H. Sienkiewicza – A. Asnyka – W. Pola: Dorota Stec-Fus i Maria Nawrot, delegacja LO uczniowie: Maja Duras, Szymon Hejmo, Szymon Mohel, delegacja Stowarzyszenia „Klub Przyjaciół Wieliczki”: Marta Borowiec, Stanisława Cygankiewicz, Jadwiga Duda, Anna Kisiel, Wanda Polan, Marian Sipióra. Zebrani odmówili modlitwy prosząc Boga o pokój wieczny dla zamordowanych. Zaśpiewano hymn narodowy „Jeszcze Polska nie zginęła”.
Teresa Waś przedstawiła biografie zamordowanego w egzekucji Stanisława Wasia. Przy pomniku wykonano wspólne zdjęcie. Następnie delegacja KPW udała się z okazji „Barbórki” do „Sztygarówki” pod tablicę (odsłoniętą 23.09.2009 r.) upamiętniającą inżyniera górniczego Feliksa Piestraka (1868-1947), dyrektora szkół górniczych w Wieliczce i Tarnowskich Górach, organizatora Muzeum Salinarnego w Wieliczce, autora wielu publikacji m.in. o Wieliczce i jej kopalni. Przed tablicą zapalono znicz i modlono się o wieczny pokój dla Feliksa Piestraka.
fot. Jadwiga Duda
