Szczepanów, krakowska Skałka, Żębocin i Wawel - miejsca związane ze świętym Stanisławem połączy szlak, który będzie okazją do pielgrzymki i zwiedzenia unikatowych świątyń oraz poznania miejscowych legend.
W Małopolsce zainicjowano projekt utworzenia Szlaku św. Stanisława – nowej trasy pielgrzymkowo-kulturowej, która połączy miejsca związane z życiem, działalnością i męczeństwem jednego z najważniejszych świętych Kościoła katolickiego w Polsce. Trasa śladami świętego poprowadzi także do powiatów brzeskiego i proszowickiego.
Konferencja o patronie Polski
Inauguracja projektu miała miejsce 7 kwietnia podczas konferencji naukowej pt. „Św. Stanisław ze Szczepanowa – dlaczego święty wyjątkowy?”, zorganizowanej w Auli Wyższego Seminarium Duchownego Zakonu Paulinów na krakowskiej Skałce.
W wydarzeniu udział wzięli liczni goście reprezentujący świt nauki, duchowieństwo, samorząd i Parlament. Wśród uczestników znaleźli się m.in. senatorowie RP Andrzej Pająk i Włodzimierz Bernacki, radni województwa Barbara Nowak i Grzegorz Biedroń, abp Marek Jędraszewski – Metropolita Krakowski oraz ojciec Mariusz Tabulski, przeor klasztoru paulinów na Skałce i rektor seminarium duchownego paulinów. Konferencję otworzył wicemarszałek Województwa Małopolskiego Ryszard Pagacz.
Celem wydarzenia było nie tylko zaprezentowanie postaci św. Stanisława w ujęciu historycznym i duchowym, ale także ukazanie jego wpływu na dzieje Krakowa, Małopolski i całej Polski. Arcybiskup Jędraszewski przywołał m.in. słowa św. Jana Pawła II z poematu „Stanisław” oraz papieską homilię z 1979 roku.
Biskup męczennik
Święty Stanisław urodził się ok. 1030 roku w Szczepanowie – miejscowości położonej w obecnym powiecie brzeskim, który do dziś kultywuje jego pamięć i dziedzictwo. W miejscowości tej znajduje się Bazylika Mniejsza oraz sanktuarium świętego, które są ważnymi punktami pielgrzymkowymi. W powiecie brzeskim znajduje się również kościół cmentarny pw. św. Stanisława Biskupa, wzniesiony na miejscu rodzinnego domu świętego, co dodatkowo podkreśla jego silny związek z tym regionem.
Biskup krakowski od 1071 roku, św. Stanisław zasłynął jako obrońca sprawiedliwości i zasad wiary. Zginął śmiercią męczeńską w 1079 roku, zamordowany z rozkazu króla Bolesława Śmiałego. Na temat przyczyn i okoliczności tragicznej śmierci Stanisława w roku 1079 wiodą do dziś spór historycy, inspirowani lakoniczną notką Galla Anonima w jego kronice, mówiącą o tym, że król Bolesław Śmiały "za zdradę wydał biskupa na pocięcie członków". Jego kanonizacja w 1253 roku stała się symbolem oporu wobec niesprawiedliwości i fundamentem polskiej tożsamości duchowej.
Ze Szczepanowa do Krakowa
Szlak św. Stanisława obejmie m.in. Szczepanów – miejsce narodzin świętego, krakowską Skałkę – miejsce jego męczeńskiej śmierci, Wawel – siedzibę biskupa krakowskiego oraz Żębocin (w gminie Proszowice), gdzie św. Stanisław był proboszczem. Trasa ta stanie się również częścią większego projektu: Szlaku Dziedzictwa Kulturowego Zakonu Paulinów (Szlaku Paulinów), promując zarówno duchowość, jak i dziedzictwo kulturowe regionu.
Szczepanów, rodzinne miejsce św. Stanisława, kryje wiele cennych zabytków związanych z jego kultem. Najważniejszym z nich jest kościół parafialny pw. św. Magdaleny i św. Stanisława, powstały z połączenia świątyni ufundowanej przez Jana Długosza z początku XVI wieku oraz nowszej części z 1914 roku. W 2003 roku kościół ten został podniesiony do rangi bazyliki mniejszej.
Szczególne znaczenie ma także kaplica w miejscu narodzin świętego, wybudowana w 1781 roku przez Stanisława Lubomirskiego. Według tradycji wcześniej znajdował się tam dom rodzinny św. Stanisława, a później istniała tam starsza, drewniana kaplica. W nowej kaplicy przechowywany jest fragment dębu, pod którym miał się urodzić święty, widoczny z zewnątrz przez okienko z oryginalnym szkłem z XIX wieku. Obok znajduje się studnia ze źródłem, uznawanym za cudowne – to w nim matka miała obmyć nowo narodzonego Stanisława.
Kościół, który pamięta czasy Piastów
Żębocinie to wyjątkowe miejsce na Szlaku św. Stanisława, które według tradycji, może poszczycić się jednym z najstarszych kościołów w regionie. Według parafialnej kroniki i przekazów ludowych, świątynia w Żębocinie mogła istnieć już około 1050 roku. Istnieje nawet hipoteza, że św. Stanisław ze Szczepanowa – późniejszy biskup krakowski i męczennik – pełnił tutaj funkcję proboszcza. Wspomnienie o jego obecności w Żębocinie przetrwało w miejscowych legendach, które łączą się z dramatycznym konfliktem świętego z królem Bolesławem Śmiałym. To właśnie tutaj, jak głosi podanie, mogły się zrodzić pierwsze napięcia między duchownym a władcą, który miał okrutnie karać wiarołomne żony rycerzy i możnowładców – być może przy milczącej zgodzie, a może sprzeciwie, ówczesnego proboszcza.
Pierwsze potwierdzone wzmianki o kościele pochodzą z XIII wieku. Badania archeologiczne wykazały, że pierwotna świątynia była częścią królewskiej warowni, z której można było dostać się do wnętrza tylko jedną drogą. Zbudowana na wzgórzu, gotycka, murowana, z jednonawowym korpusem i kwadratowym prezbiterium – przypominała strukturą warowną budowlę obronną.
W 1326 roku parafia należała do dekanatu pleszewskiego, a Jan Długosz w 1475 roku wymienia ją w swoich kronikach jako „Zamboczin”, parafię pobierającą dziesięcinę z pobliskiej Kowali. W kolejnych stuleciach była częścią dekanatu proszowickiego.
Wizytacja biskupia z końca XVI wieku opisuje murowany kościół pod wezwaniem św. Stanisława i św. Małgorzaty. Obecny wygląd świątyni kształtował się podczas przebudowy w latach 1757–1783 – wtedy powstała barokowa fasada, hełm wieży i wystrój wnętrza. Konsekracji nowo odnowionej świątyni dokonał 14 grudnia 1614 roku biskup krakowski Walerian Łubieński.
Do dziś w konstrukcji kościoła zachowały się elementy z XIII wieku. Obok świątyni stoi barokowa dzwonnica z 1776 roku, o charakterystycznej, włoskiej formie. Całość otacza stary drzewostan lip – jak głosi tradycja, niektóre z nich miał własnoręcznie sadzić sam św. Stanisław.
W ołtarzu głównym widnieje postać św. Małgorzaty oraz scena Ukrzyżowania, natomiast w bocznych ołtarzach znajdują się wizerunki Matki Bożej z Dzieciątkiem i św. Stanisława. Liczne wota świadczą o wielowiekowym kulcie tych świętych. Wśród cennych zabytków świątyni warto wymienić: gotycką figurę św. Anny Samotrzeciej z ok. 1380 r., gotyckie drzwi w kruchcie z XV w., figurę Matki Bożej Bolesnej, prawdopodobnie ze szkoły Wita Stwosza, gobelin – kobierzec zdobyty w bitwie pod Wiedniem, gotycki krucyfiks z końca XV w., chrzcielnicę z XVI w., obrazy świętych z okresu XVI–XVIII w. oraz barokowe monstrancje, kielichy i ornaty z XVII i XVIII wieku.
Legenda o drzewie świętego i cudownym lekarstwie
Związki św. Stanisława z Żębocinem podtrzymywane są nie tylko w ustnych przekazach, ale i w parafialnych zapiskach. W 1889 roku ks. Stanisław Podolski, ówczesny proboszcz, zostawił świadectwo o niezwykłym przedmiocie przechowywanym w tzw. „izdebce Małgorzaty”. Miał się tam znajdować fragment drzewa, które – jak mówi podanie – zasadził św. Stanisław. Drewno to było przez wieki używane jako lekarstwo na febrę. Takie relacje dodają miejscu duchowego uroku, wpisując się w szerszą opowieść o życiu i cudach biskupa ze Szczepanowa.
Świątynię niegdyś otaczał mur o charakterze obronnym, pochodzący z XIII wieku. W XIX wieku został częściowo rozebrany, aby ułatwić dostęp do kościoła. Obok niego znajdował się cmentarz, zlikwidowany w drugiej połowie XIX wieku. Do dziś jednak można poczuć atmosferę minionych wieków, spacerując pośród starych lip i podziwiając majestatyczną bryłę kościoła, który przetrwał burze dziejów i do dziś stanowi duchowe i historyczne serce Żębocina.
Śladami Świętego
Tworzony Szlak św. Stanisława ma na celu nie tylko przypomnienie jego biografii i przesłania, ale również rozwój turystyki religijnej i kulturowej w Małopolsce. Połączy miejsca ważne dla historii Polski i chrześcijaństwa, a do Krakowa oraz powiatów brzeskiego i proszowickiego zaprosi pielgrzymów i turystów poszukujących głębszego poznania świętego, który odegrał ważna rolę w historii Polski. Warto dodać, że już za kilka lat, w 2029 roku obchodzona będzie 950 rocznica jego śmierci.
fot. Marzena Gitler
