– „Księga Życia” paradoksalnie wcale o życiu nie opowiada. Wręcz przeciwnie – opowiada o śmierci, o chorobach, o tym, jak należy postępować ze zmarłym – mówi Maciej Regewicz, który na swoim kanale History Hiking poinformował o niezwykłym odkryciu, jakiego dokonano w kamienicy, która w czasie wojny leżała na terenie brzeskiego getta.
Wiosną roku 1941 r. Niemcy utworzyli w Brzesku getto, w którym stłoczono 6-7 tys. Żydów z Brzeska i okolicznych wsi. Początkowo nie było zamknięte, ale z czasem zostało otoczone było wysokim płotem z desek, na górze którego znajdował się drut kolczasty. Prowadziła do niego tylko jedna brama. Likwidacja getta nastąpiła we wrześniu 1942 roku. Niemcy wywieźli brzeskich Żydów do obozów w Bełżcu, Majdanku i Oświęcimiu, część została zamordowana na miejscu. Ale pozostały po nich ślady. Zwój z mezuzy, hebrajskie książki z bibliotecznymi pieczątkami i “Księga Życia” - takie przedmioty odkryli przypadkowo pracownicy remontujący kamienicę w centrum Brzeska. Depozyt ukryty został przeszło 70 lat temu, najprawdopodobniej przez mieszkających tam Żydów spodziewających się likwidacji getta. O znalezisku poinformowali twórcy popularnego programu “History Hiking”, na którego kanale YouTube możemy obejrzeć zawartość znaleziska.
Kamienica, w której dokonano odkrycia, stoi przy ul. Chopina 8 w Brzesku. Przez kilkadziesiąt lat budynek był opuszczony, a wejście do niego niemożliwe. Dopiero ostatnio, po rozpoczęciu prac remontowych, robotnicy natrafili na strychu na żydowski depozyt, ukryty najpewniej podczas wojny.
– Kamienica stoi na dawnej granicy brzeskiego getta. Lokatorzy, prawdopodobnie przeczuwając zbliżającą się likwidację getta, pospiesznie ukryli to, co było dla nich najcenniejsze - tłumaczy Maciej Regewicz, prowadzący History Hiking.
Cenne z punktu widzenia historyków przedmioty - w tym pergaminowy zwój - przeanalizował wybitny brytyjski antropolog, prof. Jonathan Webber - były wykładowca Oxfordu i Przewodniczący UNESCO ds. Studiów Żydowskich i Międzywyznaniowych. Prof. Webber potwierdził, że pergamin zawiera fragmenty Tory i jest wkładem do mezuzy, którą Żydzi tradycyjnie zawieszają na zewnętrznej prawej framudze drzwi. Ślad po mezuzie jest widoczny na framudze kamienicy przy ul. Chopina.
- Teraz mamy nie tylko ten ślad, lecz również klaf [zwitek pergaminu z cytatem z Księgi Powtórzonego Prawa - przyp. red.], czyli wkład do mezuzy, która znajdowała się w tym domu - tłumaczy Anna Brzyska ze Stowarzyszenia “Pamięć i Dialog. Wspólna Historia”, które opiekuje się m.in. żydowskim cmentarzem w Brzesku.
Depozyt zawierał także hebrajskie książki z pieczątkami brzeskich i krakowskich bibliotek, a także Księgę Życia, która zawiera zbiór zasad posługi chorym, prawa związane z obrzędami pogrzebu i żałoby jak również porządek nabożeństw i modlitwy odmawiane podczas odwiedzania cmentarza. – W tej książce jest kilka pieczątek „Towarzystwa zakupu książek dla bet midrasz w Briegel” (bet midrasz – dosłownie „Dom nauki”; Briegel – to nazwa miasta Brzesko w jidysz.). Bet midrasz był głównym miejscem, gdzie żydowscy chłopcy i dorośli mężczyźni studiowali Torę i Talmud, prowadzili dyskusje i czytali księgi. Mogło to być pomieszczenie w synagodze albo odrębny budynek. Każdy bet midrasz zaopatrzony był w księgozbiór, do którego wolny dostęp mieli wszyscy członkowie gminy. Najwyraźniej ktoś z mieszkańców kamienicy nr 56 pożyczył tą ”Księgę życia” z księgozbioru przy jednej z brzeskich synagog. Prawie na pewno w jakimś momencie tą księgę czytali brzeski kupiec Moses Hirsch Silberman (1844-29.06.1925) i jego syn, również kupiec Berisch Silberman (06.08.1866-02.09.1940), bo te imiona są zapisane na ostatniej stronie książki – tłumaczy Anna Brzyska ze Stowarzyszenia “Pamięć i Dialog. Wspólna Historia”
Niezwykłe znalezisko stanie się częścią stałej ekspozycji w Muzeum Regionalnym w Brzesku. Uroczyste otwarcie wystawy nastąpi 26 stycznia.
fot: History Hiking
