sobota, 1 lutego 2025 06:49, aktualizacja 11 dni temu

Problemy z programem Czyste Powietrze. Zaległości, kontrole i zapowiedzi

Autor Marzena Gitler
Problemy z programem Czyste Powietrze. Zaległości, kontrole i zapowiedzi

Do 31 marca trwa modernizacja Czystego Powietrza. Jednocześnie NFOŚiGW zalega z wypłatami dotacji, a na rozpatrzenie czeka wciąż około 20 tysięcy wniosków. Co dalej z programem, który ma ogromne znaczenie zwłaszcza w Małopolsce, gdzie obowiązują uchwały antysmogowe?

Smog w Małopolsce

W styczniu w Małopolsce mieliśmy dwa dni z fatalną jakością powietrza. Najgorzej było w Krakowie i powiecie nowotarskim. W oba dni Centrum Zarządzania Kryzysowego wprowadziło drugi stopień zagrożenia zanieczyszczeniem. „Gdy powietrze jest zanieczyszczone: zrezygnuj ze spacerów na świeżym powietrzu, zrezygnuj z uprawiania sportu na zewnątrz, ogranicz wietrzenie pomieszczeń” - można było przeczytać w komunikacie, który dotarł do tysięcy mieszkańców. Przypomnijmy, na przekroczenia norm jakości powietrza, czyli tzw. smog szczególnie wrażliwe są dzieci i młodzież poniżej 25. roku życia, osoby starsze i w podeszłym wieku, osoby z zaburzeniami funkcjonowania układu oddechowego, chorzy na astmę, choroby alergiczne skóry i oczu, osoby z zaburzeniami funkcjonowania układu krwionośnego, osoby zawodowo narażone na działanie pyłów i innych zanieczyszczeń oraz osoby palące papierosy i bierni palacze.

Tym, co najbardziej powoduje przekroczenia norm jakości powietrza w Małopolsce są stare, nie spełniające norm piece CO oraz rosnąca liczba samochodów i coraz częstsze ich wykorzystywanie do komunikacji. Aby temu zaradzić Małopolska przyjęła Uchwałę antysmogową, która weszła w życie 1 maja 2024. Zgodnie z tym prawem od tego dnia zakazane są kotły na węgiel lub drewno, które nie spełniają wskazanych norm emisyjnych, natomiast do końca 2026 roku trzeba wymienić kotły, które spełniają chociaż podstawowe wymagania emisyjne, czyli posiadają klasę 3 lub klasę 4 według normy PN-EN 303-5:2012. Stare kotły, spełniające wymagania klasy 5 według normy PN-EN 303-5:2012, które były eksploatowane przed 1 lipca 2017 roku, mogą być użytkowane do końca swojej żywotności. Według szacunków Alarmu Smogowego tylko w tzw. wianuszku wokół Krakowa nadal do wymiany jest blisko 12 tysięcy starych, nie spełniających norm kotłów CO, mimo że samorządy zachęcają do ich wymiany i wprowadzają nawet własne programy dotacji. W trosce o czyste powietrze kilka gmin wprowadziło też lokalne uchwały antysmogowe. To nie tylko Kraków, gdzie od 1 września 2019 roku dopuszczone jest stosowanie wyłącznie paliw gazowych lub lekkiego oleju opałowego. Uchwały antysmogowe przyjęły też Niepołomice, Krzeszowice, Skawina, Rabka Zdrój, Czarny Dunajec, Miasto Oświęcim i Miasto Nowy Targ.

Co dalej z Czystym Powietrzem?

Remedium na wszechobecny smog ma być program Czyste Powietrze. To funkcjonujący od 2018 roku system dopłat do wymiany starych źródeł ciepła i termomodernizacji, Wsparcie finansowe można było uzyskać na audyt energetyczny, wymianę drzwi, okien i bram garażowych, wymianę starego pieca na nowoczesne źródło ciepła, instalację CWU i CO, mikroinstalację fotowoltaiczną i wentylację mechaniczną z odzyskiem ciepła.

Podczas sześciu lat istnienia programu, wpłynęło ponad milion wniosków o łącznej wartości wyższej niż 37 miliardów złotych. Narodowy Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej wskazał, że aktualnie program przyjmował ok. pięć tysięcy wniosków na tydzień. Wszystko szło więc w dobrym kierunku. Niestety, ku zaskoczeniu samorządów i chcących wymienić stary piec mieszkańców, do czego w Małopolsce zobowiązuje uchwała antysmogowa, NFOŚiGW ogłosił, że Czyste Powietrze boryka się z różnymi trudnościami i od 28 listopada 2024 r. wstrzymał nabór nowych wniosków o dofinansowanie.

Wstrzymany do końca marca

Jak poinformowało Ministerstwo Klimatu i Środowiska, po sześciu latach działania program przechodzi gruntowną modernizację. Jej celem jest ochrona beneficjentów przed nadużyciami, poprawa jakości powietrza i obniżenie kosztów ogrzewania. Nowa odsłona programu ma ruszyć 31 marca. Zgodnie z zapowiedziami uproszczone zostaną zasady naboru oraz wprowadzone nowe źródła finansowania.

Ministerstwo planuje wprowadzenie operatorów. Dzięki temu gminy będą wspierać beneficjentów na każdym etapie inwestycji, od planowania po rozliczenie. Powstanie też lista rekomendowanych wykonawców. Stworzenie bazy sprawdzonych firm ograniczy ryzyko nadużyć i poprawi jakość usług. Ministerstwo zapowiada również uproszczenie procedur – skrócenie czasu rozpatrywania wniosków oraz przyspieszenie wypłaty dotacji.

Robert Gajda, zastępca prezesa NFOŚiGW, podkreśla potrzebę wyeliminowania nieuczciwych praktyk, takich jak zawyżanie kosztów usług, wymuszanie pełnomocnictw czy nieuzasadnione dofinansowania na kilka nieruchomości. Zwraca uwagę, że kontrole ujawniły wiele przypadków, w których beneficjenci musieli zwracać dotacje z odsetkami. Narodowy Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej na początku grudnia podał, że znalazł nieprawidłowości w 6 tysiącach wniosków. Te nadużycia obejmowały oszustwa, fałszerstwa dokumentów oraz brak odpowiedniego nadzoru nad inwestycjami. Możemy być jednak pewni, że skala problemu była o wiele większa.

Ważną informacja jest zwiększenie środków na modernizację ogrzewania i ocieplanie budynków. Rząd odblokował środki z Krajowego Planu Odbudowy (13,9 mld zł) i Funduszu FEnIKS (7,6 mld zł). Planowane jest także pozyskanie 10 mld zł z Funduszu Modernizacyjnego, co zapewni stabilność finansowania programu w długiej perspektywie czasowej.

Co ważne NFOŚiGW jednoznacznie zadeklarował, że wszystkie wnioski, które wpłynęły już w ramach programu „Czyste Powietrze”, zostaną rozpatrzone. Fundusz zaznacza, że mimo wstrzymania naboru nowych wniosków trwa intensywna obsługa tych już złożonych. Wszystkie wnioski złożone przed 28 listopada zostaną rozpatrzone zgodnie z regulaminem.

Olbrzymie zaległości

Jak się okazało, wielu wykonawców prac zleconych w ramach programu Czyste Powietrze do dziś nie otrzymało wypłat. Wojewódzkie Fundusze Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej od zeszłego roku nie przekazują należnych środków za prace wykonane w kwietniu, maju, czerwcu i lipcu 2024 roku. To m.in. montaż pieców gazowych, pomp ciepła czy instalacji fotowoltaicznych. Zaległych środków domaga się około 600 wykonawców. Dopiero po ich apelach NFOŚiGW poinformował, że na konta 16 wojewódzkich funduszy przelał 800 mln zł na realizację zaległych wypłat z programu. Na 31 stycznia zaplanowano spotkanie z wykonawcami, którzy z powodu zaległości borykają się olbrzymimi trudnościami a nawet widmem bankructwa.

Apel o przywrócenie programu

Wstrzymanie programu jest szczególnie niekorzystne dla Małopolski. Marszałek Łukasz Smółka, zaapelował do rządu o natychmiastowe wznowienie pełnego funkcjonowania programu „Czyste Powietrze”. W swojej wypowiedzi podkreślił, że program ten stanowi fundament walki o czyste powietrze w Małopolsce (gdzie obowiązuje uchwała antysmogowa, zobowiązująca mieszkańców do wymiany starych pieców) oraz jest kluczowy dla realizacji uchwał antysmogowych.

„Zwracam się z apelem o natychmiastowe przywrócenie działania Programu Czyste Powietrze oraz pilne wznowienie naboru wniosków. Decyzja ta jest niezbędna, aby kontynuować proces poprawy jakości powietrza, wzmacniać zaufanie społeczne oraz wspierać realizację uchwał antysmogowych na poziomie wojewódzkim i lokalnym” – napisał Marszałek w piśmie do przedstawicieli polskiego rządu, w tym Premiera, Ministra Klimatu i Środowiska oraz Prezes Narodowego Funduszu Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej.

Marszałek zaznaczył, że samorząd Małopolski włożył ogromny wysiłek w realizację programu poprzez organizację szkoleń, kampanii edukacyjnych i pilotażowych projektów dla najuboższych mieszkańców. Dzięki tym działaniom wzrosła świadomość ekologiczna w regionie, a liczba wniosków o dofinansowanie znacząco się zwiększyła.

Potrzebne konsultacje z samorządami

Głos w sprawie programu „Czyste Powietrze” zabrał też prezydent Krakowa, Aleksander Miszalski, który wysłał pismo do ministerstwa z apelem, aby w prace nad modernizacją programu włączyć samorządy. "Kraków zrobił dużo w walce o czyste powietrze, ale wciąż wiele do zrobienia przed nami. Wysłałem pismo Ministerstwa Klimatu i Środowiska oraz Narodowego Funduszu Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej w sprawie przyszłego, docelowego kształtu programu „Czyste Powietrze” i włączenia w ten proces samorządów" - napisał Miszalski na Facebooku.

Prezydent Krakowa odniósł się też do ostatnich dni smogowych. "Mimo tego, że w Krakowie udało się zlikwidować tak zwaną niską emisję, to dalej potrzebne są działania w zakresie wymiany bezklasowych pieców w całym województwie i dotacje na termomodernizację budynków. Szeroka współpraca w zakresie działań na rzecz poprawy jakości powietrza jest szczególnie istotna dla naszego miasta, ponieważ obecnie jedną z głównych przyczyn smogu w Krakowie jest właśnie emisja napływowa. Chcielibyśmy wspólnie z gminami ościennymi ustalić strategię działania w celu szybszej wymiany nieekologicznych palenisk" - zapowiedział.

Ekologia - najnowsze informacje

Rozrywka