Ludzie ginęli wszędzie. II wojna światowa w Wieliczce

Ofiary bombardowań, polegli na frontach II wojny światowej i walkach konspiracyjnych, aresztowani, o których słuch zaginął, więźniowie obozów koncentracyjnych - 82 rocznica wybuchu II wojny światowej jest okazją, aby przypomnieć mieszkańców Wieliczki i okolicznych miejscowości, którzy zapłacili najwyższą cenę za bycie Polakami.

1.09.1939 r. agresją Niemiec na Polskę rozpoczęła się II wojna światowa, największy międzynarodowy konflikt zbrojny w dziejach- zakończony w Europie 8.05.1945 r. kapitulacja Niemiec, a w świecie kapitulacją 2.09.1945 r. Japonii, sojuszniczki Niemiec. Wojnę wywołały dążenia hitlerowskich Niemiec i komunistycznego Związku Sowieckiego do obalenia traktatu wersalskiego i do ustalenia własnej dominacji politycznej w Europie. Oba kraje 23.08.1939 r. podpisały pakt Ribbentrop -Mołotow o IV rozbiorze Polski i dlatego Polska 1 i 17  września 1939 r. Polska stała się pierwszym celem ich agresji zbrojnej. W wyniku tej agresji zginęło 6 milionów Polaków, o których pamiętamy i 1 września w kolejne rocznice składamy przy pomnikach, na cmentarzach znicze i wiązanki kwiatów.

Po 82 latach od wybuchu II wojny światowej – 1 września o godz.10.00 w Wieliczce przy pomniku Odrodzenia Polski spotkali się wieliczanie reprezentujący: Sejm RP poseł Urszula Rusecka, pracownik biura Piotr Siemczonek,  Starostwo Powiatowe w Wieliczce: Henryk Gawor, Rafał Ślęczka, Lidia Lembas,  Zarząd i Radę Osiedla H. Sienkiewicza-A. Asnyka-W. Pola: Piotr Marzec,  Dorota Stec-Fus, Maria Nawrot, Józef Wróbel, Stowarzyszenie „Klub Przyjaciół Wieliczki”: Jadwiga Duda, Anna Kisiel, Maria Gurgul, Jan Matzke, Marian Sipióra. Wartę przy pomniku, przy klasztorze oo. Reformatów w Wieliczce, pełniły cztery druhny z ZHR. O godz. 10.30 pod pomnik przybyli z Gminy Wieliczka: Agnieszka Szczepaniak, Magdalena Golonka, Adam Marek Panuś, Tadeusz Luraniec. Wymienione delegacje przed pomnikiem złożyły wiązanki kwiatów i znicze oddając hołd ofiarom II wojny światowej.

25 stycznia 2006 r. w Wieliczce w sali „Magistrat” zorganizowałam 97 spotkanie z cyklu „Wieliczka-Wieliczanie” pt. „W hołdzie ofiarom i poszkodowanym w latach II wojny światowej (1939-1945) z tereny miasta i Gminy Wieliczka”. Z prelekcjami wystąpili: mgr Iwona Pawłowska-Pilch z Muzeum Żup Krakowskich Wieliczka - „Społeczeństwo Wieliczki w czasie drugiej wojny światowej”, Krzysztof Ścigalski – „Mój dziadek Michał Ścigalski (1880-1940), wieliczanin, zawodowy wojskowy zamordowany w Katyniu w 1940 r.”; mgr Kazimierz Guzikowski, prezes Światowego Związku Żołnierzy Armii Krajowej na Okręg Małopolska – „Wieliczanie, ofiary obozu koncentracyjnego Oświęcim-Brzezinka”; Henryk Ptak, prezes Związku Kombatantów i Byłych Więźniów Politycznych RP – „Poszkodowani w latach 1939 – 1945 w wielickim Związku Kombatantów”. Relacje ze spotkania opublikowałam w zeszycie 42 „Biblioteczki Wielickiej” (2006 r.)  Zapraszam do pożyczenia zeszytu z wielickiej Biblioteki i zapoznania się z jego treścią.

Materiał zebrany w wyniku 97 spotkania „Wieliczka-Wieliczanie” pozwała na podanie zainteresowanym niniejszych danych. Wybuch II wojny światowej 1. 09 1939 r. poprzedziła powszechna mobilizacja w wyniku której mężczyźni zostali wcieleni do Wojska Polskiego, które z najeźdźcą walczyło do 2.10.1939 r. Wielu   żołnierzy  po agresji ZSRR na Polskę - 17. 09. 1939 r.  i po klęsce wrześniowej w  wojnie obronnej, dostało się do niewoli radzieckiej i niemieckiej.

W Wieliczce wojna rozpoczęła się 4. 09. 1939 r. od bombardowaniem miasta przez niemieckie bombowce. Wówczas zginęły 32 osoby. Z „Księgi Zmarłych” zachowanej w wielickim Urzędzie Stanu Cywilnego wiadomo, że zginęli m. in.: Władysław Borowiec,  Joannes Gruszczyk, Helena Jędrzejczyk,  Michał Kaczmarczyk, Jacobus Klapholz, Kazimierz Mydlarczyk,  Adalbertus Pitua,  Adalbertus Reczek, Piotr Wilk, Stefania Załęska, Romuald Dunikowski.

W pierwszych dniach wojny wieliczanie ginęli także poza Wieliczką np. 5. 09. w Brzesku, podczas bombardowania pociągu śmierć ponieśli: Roman Waliszewski i jego synowie: Roman, Mieczysław. Wówczas Wieliczka administracyjnie należała do dystryktu krakowskiego, będącego częścią utworzonego w październiku 1939 r. Generalnego Gubernatorstwa z Hansem Frankiem na czele. 10. 11. 1939 r. Otto Wächter, polecił aresztować zapobiegawczo 120 zakładników, którzy mieli gwarantować spokój i porządek  11. 11, w rocznicę odzyskania niepodległości. W Wieliczce zatrzymano sześć osób liczących się w mieście: Macieja Rosponda,  Władysława Windakiewicza,  Tadeusza Bierczyńskiego, Henryka Osuchowskiego, Edwarda Kolasę i Franciszka Widomskiego. Mimo to w mieście rozlepiono ulotki antyniemieckie. W konsekwencji Wieliczka została obciążona kontrybucją w wysokości 25 000 zł.

Okupant stosował terror wobec ludności, ludzie ginęli wszędzie. Śmierć ponieśli w latach okupacji, z Wieliczki: Karolina i Zygmunt Bania, Jan i Kazimierz Batkowscy, Jan i Wiktor Bilscy,  Kazimierz Gurgul, Michał Palmowski, Klemens Nędza, Edward Strzelecki, Stanisław Liszkiewicz,  Marian Szypuła, Kazimierz Klimczyk, Sawicki, Jan Zuski, Stanisław Smagowicz, Jan Iwanicki, Mieczysław Iskra, Antoni Karaś, Stanisław Lassler,  Jan Zapolski, Stanisław Hajduga,  Kazimierz Klimczyk,  Eugeniusz i Jan  Fraś, Stanisław Kostecki, Tadeusz Kozubski, Kazimierz Kijowski, Ludwik Kordula,  Jan  i  Stanisław Lelito, , Zbigniew Róg, Władysław Słowik, Franciszek Nawalany;  z Chorągwicy – Jan Tańcula, Józef Klejdys, Jan Ostrowski, Oprzałkowa,  z Grabia: Andrzej Sendorek, Józef Matoła, Jan Nosek, Franciszek Talag, z Grabówek: Andrzej Kobialka i Jan Mogilański, z Janowice -  Marian Jania, z Krzyszkowic –  Stanisław Kaczmarczyk, Augustyn Tofin, Bolesław Tatarczuch, Władysław Kowal, z Kokotowa- Mila Sanok, z Koźmic Małych  Ludwik Nawalany, Józef Pirowski, Stanisław Porąbka, Tadeusz Surówka; z Koźmic Wielkich: Józef Kurowski, Franciszek Dańda, Kazimierz Batko,  Jan Piątek, Eugeniusz i Franciszek Hoerner de Roithburg, Stanisław Batko, Antoni Grochal, Heurinus Nowak zastrzelony przez AK, rodzina Szaperów: Antoni, Tadeusz, Jan, Juliusz, Krystyna; Józef Hajduk, Marian Czerwień,  Jan Jamróz, Franciszek i Ludwik Jania;   Władysław Madej, zastrzelony w Małej Wsi, z Mietniowa – 4 osoby aresztowano, zginęły bez śladu, z Lednicy Górnej – Sebastian Polonka; Jan Kłapa, z Pawlikowic: Józef Nawalany, z Zakładu Wychowawczego księża michaelici: Wojciech Nierychlewski, Władysław Błądziński, z Sierczy – siostra urszulanaka, matka Klemensa Staszewska; z Zabawy – Józef Madej, Jan Flak, Mieczysław Strojny, Stanisław Urbaniec.

Ofiarami obozu koncentracyjnego w Oświęcimiu byli m.in.: Karol Olesiak, Jan Borowiec, Andrzej Bochenek, Wolf Feilwels, Zygmunt Fortecki, Adam Gadomski, Symche Goldschmied, Marian Greniuch, Stanisław Grodecki, Antoni Grzywacz, Stanisław Jaglarz, Władysław Karzrein, Kazimiera Krzyżak, Józef i Ludwik Kubiccy, Józefa Lassler, Henryk Łosik, Ferdynand Mazanek, inż. Michalik,  Marian i Tadeusz Mrozińscy, Bolesław Piasecki, Eugeniusz Richter, Ambroży Sikorzyński, Szymon Silliger, Aniela Smęder, Henryk Smrokowski, Mieczysław Sosin, Rudolf Szymoniak, Franciszek Tarko, Klemens Turchan, Józefa Tuteja, Władysław Wróblewski, Franciszek Żak. W innych obozach zginęli m.in.: Aleksander Lassler, Marian Walas, Czesław Czajkowski.

Obóz oświęcimski przeżyli: Helena Bilska, Antoni Czort,  Tadeusz Dudzik,  Mieczysław Dymek, Janina Frankiewicz, Kazimierz Kłapa, Lucjan Motyka, Marian Tokarz, Helena Wiązownicka, Adam Zając. Inne obozy przeżyli, ze zrzeszonych w Związku Kombatanckim: Ryszard Adamczyk, Stefan Anlauf, Wojciech Cieślik, Julian Hankus, Władysław Michalik,   Dionizy Nodzyński, Stefan Grabowski,  Anna Herian,  Władysław Janus, Mikołaj Jarecki; Preksada Kordula, Jan Kurek, Janina Lewińska, Józef Lipka, Maria Masior, Henryk Ptak,  Eleonora Rojek, Tadeusz Szydłak; Antoni Ziajko, Józef Pitala, Tadeusz Woźniak, Edward Górski, Antoni Jaśkowiec, Kazimierz Ptak, Henryk Ptak, Antoni Grochal, Edward Czyżowski, Jan Hartabus, Ludwik Bednarczyk, Ferdynand Wysocki.

Wielu wieliczan poniosło śmierć na frontach II wojny światowej i w walce konspiracyjnej na terenie okupowanego kraju. m.in. w bitwie pod Monte Cassino poległ Tadeusz Jędral.

O 40-tu oficerach Wojska Polskiego związanych z Wieliczką - ofiarach Zbrodni Katyńskiej z 1940 r. napisałam dopiero po 10-letnich poszukiwaniach w 2010 r. czyli w 70. rocznicę tej zbrodni. Dla 34 posadzono na wielickim cmentarzu „Dęby Pamięci”. (Patrz zeszyt 93 „Biblioteczki Wielickiej”)

W 1943 r. wieliczanie byli świadkami dwóch publicznych egzekucji: 6 listopada przy ul Sienkiewicza i 4 grudnia przy ul. Krzyszkowskiej (obecnie E. Dembowskiego)   naprzeciw warzelni, gdzie Niemcy w odwecie za zamachy na Urlicha  i E. Kesslera  rozstrzelali  20-tu polskich więźniów przywiezionych z więzienia przy ul. Montelupich w Krakowie.

W czasie bombardowania i działań wojennych na terenie Wieliczki  i okolicy w dniach 16-21 styczniu 1945 r. zginęli: Anatol Kostrz z Krzyszkowic, Emilia Bittmar, Michał Czekaj z Sułkowa, w Sierczy: Franciszek Grochal, Marianna Jarosik, Piotr Jaworski,  Ignacy Kapała, Józef Łanoszka, Anna Mich,  Józef Pawlik, Józef Piąstka, z Lednicy Górnej: Aleksandra Stańczewska,  Jan Szwagrzyk,  Zofia Witowska, z Jankówki: Tadeusz Wojtarowicz, Helena Hajduk, Stanisława Pudlik, w Koźmicach Wielkich: Władysław Kurek, i rodzina Wilków: Wiktoria, Franciszek, Zofia, Stanisław, Ludwika, Katarzyna Hartabus, Eugeniusz Kaczor, Władysław Piekło;  w Raciborsku: Stanisław i Anna  Woźniak, w Śledziejowicach zginęli:  Adam Szwagrzyk, Fryderyk Lembas.  

Wielu z wyżej wymienionych spoczywa na wielickim cmentarzu. Informacje na ten temat opublikowałam w zeszycie 62 „Biblioteczki Wielickiej” (2007 r.) Wieczne odpoczywanie racz im dać Panie a światłość wiekuista niechaj im świeci. Niech odpoczywają w pokoju wiecznym. Amen.

Opracowała Jadwiga Duda, prezes „Klub Przyjaciół Wieliczki”