W przepisach nie znajdziemy definicji dóbr osobistych. Zazwyczaj uznaje się, że są to wartości o charakterze niemajątkowym, wiążące się z osobowością człowieka, uznane powszechnie w społeczeństwie. W Kodeksie cywilnym jako przykładowe dobra osobiste wymienione zostały: zdrowie, wolność, cześć, swoboda sumienia, nazwisko lub pseudonim, wizerunek, tajemnica korespondencji, nietykalność mieszkania, twórczość naukowa, artystyczna, wynalazcza i racjonalizatorska. Oprócz tego w orzeczeniach sądowych wskazuje się również na inne przykłady dóbr osobistych, na przykład więzi rodzinne czy cześć osoby zmarłej. Poniżej zostaną omówione kroki, jakie należy podjąć, jeśli uważamy, że doszło do zagrożenia albo naruszenia naszego dobra osobistego.
Ochrona dóbr osobistych
Przepisy przewidują, że jeśli nasze dobro osobiste zostaje zagrożone cudzym działaniem, można żądać zaniechania tego działania. Z sytuacją zagrożenia mamy do czynienia na przykład wtedy, gdy wiemy, że został przygotowany artykuł prasowy naruszający nasze dobre imię, ale jeszcze nie został on opublikowany. Najczęściej jednak można spotkać się z przypadkami żądania ochrony w sytuacji, gdy już doszło do naruszenia – na przykład gdy ktoś opublikował nieprawdziwy komentarz na nasz temat albo wstawił nasze zdjęcie, podczas gdy nie wyraziliśmy na to zgody.
W przypadku naruszenia naszego dobra osobistego możemy domagać się:
- zaniechania naruszenia,
- dopełnienia przez sprawcę czynności potrzebnych w celu usunięcia skutków naruszenia, np. złożenia określonego oświadczenia,
- zadośćuczynienia,
- zapłaty na określony cel społeczny,
- jeśli w skutek naruszenia została nam wyrządzona szkoda majątkowa –naprawienia tej szkody.
Co do żądania złożenia określonego oświadczenia, to najczęściej można spotkać się z opublikowaniem przeprosin, choć oświadczenie może mieć również na przykład formę listu. Najczęściej uznaje się, że oświadczenie powinno zostać opublikowane w taki sam sposób, w jaki miało miejsce naruszenie – np. jeśli został opublikowany artykuł prasowy, w którym napisano nieprawdziwe informacje na nasz temat, to możemy żądać opublikowania przeprosin w tym samym czasopiśmie. Warto zadbać o to, aby w pozwie wskazać szczegóły dotyczące formy oświadczenia – na której stronie ma ono zostać opublikowane i w którym jej miejscu, jaką czcionką, czy ma być w ramce albo opatrzone jakąś grafiką itp. Dzięki temu unikniemy sytuacji, w której przeprosiny zostaną opublikowane na przykład na ostatniej strony i będą miały bardzo małą czcionkę.
Kwota żądana jako zadośćuczynienie lub zapłata na wskazany przez nas cel społeczny (można żądać jeden z tych kwot albo obu) powinna być proporcjonalna do poniesionej przez nas krzywdy. Przy ustalaniu wysokości zadośćuczynienia sądy biorą pod uwagę przede między innymi: rodzaj naruszonego dobra, intensywność naruszenia, natężenie winy sprawcy, rodzaj i trwałość skutków naruszenia, sytuację majątkową pokrzywdzonego i zobowiązanego, zachowanie się sprawcy po dokonanym naruszeniu. W praktyce ciężko jest jednoznacznie ustalić, jakiej kwoty powinniśmy się domagać. Warto poszukać wyroków sądowych wydanych w sprawach podobnych do naszej i sprawdzić, jakie kwoty zostały w nich zasądzone. Co ważne, roszczenia majątkowe przysługują nam tylko wówczas, gdy działanie sprawcy było zawinione.
Wezwanie do zaprzestania naruszeń
Przed złożeniem pozwu o naruszenie dóbr osobistych warto najpierw spróbować rozwiązać sprawę pozasądowo. Po pierwsze, jeśli okaże się to skuteczne, to unikniemy postępowania sądowego, które zwykle jest długotrwałe i wiąże się z koniecznością poniesienia kosztów finansowych. Po drugie, w pozwie powinniśmy wskazać czy podjęliśmy próbę polubownego rozwiązania sprawy, a sąd może negatywnie ocenić okoliczność, że nie podjęliśmy takich kroków. W związku z tym powinniśmy skierować do sprawcy wezwanie, w którym wskażemy czego od niego oczekujemy naruszenia – np. zaprzestania naruszenia (najczęściej następuje to poprzez usunięcie treści, które naruszają nasze dobro osobiste – ale oczywiście zależy to od sposobu naruszenia), opublikowania przeprosin, zapłaty określonej kwoty na nasza rzecz – oraz wskazać termin, w jakim ma to zostać dokonane.
Gdzie trzeba złożyć pozew o ochronę dóbr osobistych?
Jeśli zdecydujemy się na złożenie pozwu o naruszenie dóbr osobistych, w pierwszej kolejności powinniśmy ustalić, gdzie go złożyć. Jeśli chodzi o pytanie, czy ma to być sąd rejonowy czy też okręgowy, to znaczenie ma to, czego będziemy się domagać. Opisane wyżej roszczenia związane z ochroną dóbr osobistych dzielą się na majątkowe (zadośćuczynienie, zapłata na cel społeczny, odszkodowanie) i niemajątkowe (zaniechanie naruszenia, dopełnienie przez sprawcę czynności potrzebnych w celu usunięcia skutków naruszenia). Jeśli domagamy się w pozwie jakiegokolwiek roszczenia niemajątkowego, to właściwy będzie zawsze sąd okręgowy. Natomiast jeśli mamy tylko roszczenia finansowe, to właściwość sądu będzie zależeć od wysokości żądanej kwoty. Jeśli nie przekracza ona 75 tysięcy złotych, właściwy będzie sąd rejonowy – w przypadku wyższej sumy pozew należy złożyć do sądu okręgowego.
Oprócz tego należy ustalić, do którego konkretnie sądu rejonowego lub okręgowego powinniśmy złożyć pozew. W sprawach dotyczących ochrony dóbr osobistych mamy następujące możliwości:
- sąd, w okręgu którego pozwany ma miejsce zamieszkania lub siedzibę,
- sąd, w okręgu którego nastąpiło zdarzenie wywołujące szkodę,
- jeśli do naruszenia dobra osobistego doszło za pośrednictwem środków masowego przekazu – sąd właściwy dla miejsca zamieszkania lub siedziby powoda.
Wysokość opłaty od pozwu o ochronę dóbr osobistych
Wysokość opłaty od pozwu zależy od tego, czego się domagamy. Jeśli chodzi o roszczenia majątkowe, to opłatę oblicza się w następujący sposób, zależnie od wysokości żądanej kwoty (jeśli domagamy się kilku kwot, np. zadośćuczynienia i zapłaty na cel społeczny, należy zsumować te roszczenia):
- do 500 złotych - w kwocie 30 złotych;
- ponad 500 złotych do 1500 złotych - w kwocie 100 złotych;
- ponad 1500 złotych do 4000 złotych - w kwocie 200 złotych;
- ponad 4000 złotych do 7500 złotych - w kwocie 400 złotych;
- ponad 7500 złotych do 10 000 złotych - w kwocie 500 złotych;
- ponad 10 000 złotych do 15 000 złotych - w kwocie 750 złotych;
- ponad 15 000 złotych do 20 000 złotych - w kwocie 1000 złotych,
- powyżej 20 000 złotych – w wysokości 5 % żądanej kwoty.
Jeśli nasz pozew obejmuje roszczenie niemajątkowe, należy od niego zapłacić 600 zł. W sytuacji, gdy takich roszczeń mamy kilka albo gdy domagamy się ich od dwóch lub więcej osób, opłatę 600 zł ponosimy od każdego roszczenia osobno. Jeśli nasz pozew obejmuje zarówno roszczenia majątkowe, jak i niemajątkowe, to każde z nich musi zostać opłacone.
„W sytuacji, gdy nie jesteśmy w stanie ponieść kosztów sądowych bez uszczerbku utrzymania koniecznego dla nas i naszej rodziny lub ich poniesienie narazi nas na taki uszczerbek, możemy złożyć wniosek o zwolnienie od kosztów sądowych” – radzi adwokat Agata Koschel-Sturzbecher z kancelarii adwokaci-ks.pl.
Treść pozwu o ochronę dóbr osobistych
W pozwie o ochronę dóbr osobistych należy opisać zachowanie pozwanego, z uwagi na które domagamy się ochrony. Należy też wskazać wszystkie dowody – mogą to być na przykład kopie artykułu, wydruki ze strony internetowej, nagrania, zdjęcia, ale też zeznania świadków. Dowody w formie dokumentów albo znajdujące się na nośniku (np. na płycie CD) należy załączyć do pozwu. Co do świadków, to należy podać ich adresy, tak aby sąd mógł wysłać do nich wezwanie na rozprawę, jeśli zdecyduje się ich przesłuchać.
W pozwie powinniśmy opisać, jakie nasze dobro osobiste zostało naruszone i uzasadnić to. Z uwagi na fakt, że postępowania sądowe czasami trwają przez wiele miesięcy a nawet lat, warto też rozważyć złożenie wniosku o zabezpieczenie. Przykładowo jeśli wiemy, że ma zostać wydana książka, w której znajdzie się fotografia przedstawiająca nasz wizerunek, mimo że nie wyraziliśmy zgody na taką publikację, to możemy złożyć wniosek o zabezpieczenie poprzez tymczasowe wstrzymanie wydania książki. Oczywiście to sąd zadecyduje, czy uzna wniosek o zabezpieczenie za uzasadniony.
