Część zbiorów została wywieziona przez Niemców. Muzeum oszacuje swoje wojenne straty

– Podczas II wojny światowej zbiory Muzeum Ziemi Sądeckiej uległy rozproszeniu, zaginęły lub zostały zniszczone. Część zbiorów złożono w podziemiach sądeckiego ratusza skąd zostały wywiezione przez Niemców, inne ukryto w mieszkaniach prywatnych, tj.: rzeźby, grafiki, militaria, numizmaty, tkaniny kościelne i stroje ludowe. Pozostałe eksponaty zostały zniszczone podczas wysadzenia zamku 18 stycznia 1945 r. – mówi w rozmowie z Głosem24 Beata Wierzbicka, kustosz i kierownik Działu Historyczno-Archeologicznego Muzeum Okręgowego w Nowym Sączu. – Po wojnie tylko część obiektów przechowywanych w rękach prywatnych wróciła do zbiorów Muzeum – dodaje.

Muzeum Okręgowe w Nowym Sączu uzyskało dofinansowanie Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego z programu Badanie polskich strat wojennych. Projekt pod nazwą: „Historia powstania i rozpadu zbiorów Muzeum Ziemi Sądeckiej oraz powojenne losy Muzeum w Nowym Sączu” będzie realizowany od 1 kwietnia do 31 grudnia 2023 r. Zadanie zakłada przygotowanie wystawy czasowej wraz z katalogiem, która przybliży historię powstania Muzeum Okręgowego w Nowym Sączu. Jego losy wojenne i powojenne oraz gromadzone zbiory. Wystawa zaprezentuje zakres poniesionych strat wojennych przez instytucję. W Domu Gotyckim (filii Muzeum) zaprezentujemy najstarsze i najcenniejsze eksponaty, stanowiące podstawę dla kontynuacji kolekcji. Wystawa będzie udostępniona w Domu Gotyckim od 29 września 2023 r. Z kolei promocja katalogu odbędzie się 30 listopada 2023 r. Znajdą się w nim merytoryczne opracowania zagadnień prezentowanych na wystawie wraz z notami katalogowymi obiektów oraz fotografie archiwalne i współczesne. O projekcie i wyzwaniach z nim związanych porozmawialiśmy z Beatą Wierzbicką, kustoszem i kierownikiem Działu Historyczno-Archeologicznego Muzeum Okręgowego w Nowym Sączu.

Jak zareagowaliście państwo na informację, że wasz projekt zdobył dofinansowanie Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego z programu Badanie polskich strat wojennych?
– Z realizacją projektu pn. „Historia powstania i rozpadu zbiorów Muzeum Ziemi Sądeckiej oraz powojenne losy Muzeum w Nowym Sączu" nosiliśmy się od pewnego czasu, zdecydowaliśmy się na złożenie wniosku w 2023 r. ponieważ działanie wpisuje się w 85. rocznicę uroczystego otwarcia siedziby Muzeum Ziemi Sądeckiej w sądeckim zamku, co miało miejsce 12 sierpnia 1938 r. Oczywiście jesteśmy zadowoleni z otrzymanego dofinansowania ze środków MKiDN oraz z przyznanego przez Województwo Małopolskie wkładu własnego do projektu. Działanie pozwoli nam na przygotowanie wystawy i towarzyszącego jej katalogu poświęconego historii Muzeum i gromadzonych przez nas zbiorów. Celem realizacji projektu jest określenie start wojennych poniesionych przez Muzeum Okręgowe w Nowym Sączu. Odbiorcy będą mieli możliwość prześledzić dokumentowanie przeszłości Sądecczyzny za pośrednictwem gromadzonych obiektów, dzięki którym powstały zbiory Muzeum prezentowane na wystawach stałych, czasowych i upowszechniane m. in. w artykułach i publikacjach. W kolejnych latach planujemy kontynuację projektu ze środków MKiDN, co pozwoliłoby nam przygotować serwis internetowy prezentujący najstarsze zbiory i kolekcje Muzeum.

Temat wystawy jest specyficzny, dotyczy on bowiem bezpośrednio zbiorów muzeum, jednak jest związany z historią regionu. Patrząc na zasoby sądeckiej placówki z punktu widzenia wojennych strat, czy możliwe jest oszacowanie ich ilość i wartość? Czy na liście zaginionych, bądź zniszczonych eksponatów, znajdują się takie, które były szczególne cenne (czy też wręcz bezcenne) dla Sądecczyzny?
– Właśnie na te pytania mamy zamiar odpowiedzieć, realizując projekt. Postaramy się to ustalić przygotowując wystawę oraz opracowując teksty do katalogu dotyczące w szczególności zbiorów poszczególnych działów merytorycznych, pochodzenia i losów eksponatów gromadzonych do 1945 r. oraz klasyfikacji strat wojennych poniesionych przez Muzeum.Podczas prowadzonych kwerend i prac badawczych zostaną szczegółowo przeanalizowane zachowane najstarsze inwentarze zbiorów muzealnych i archiwalia.

Czy straty w zbiorach są związane tylko z wysadzeniem sądeckiego zamku, który był siedzibą muzeum?
– Podczas II wojny światowej zbiory Muzeum Ziemi Sądeckiej uległy rozproszeniu, zaginęły lub zostały zniszczone. Część zbiorów złożono w podziemiach sądeckiego ratusza skąd zostały wywiezione przez Niemców, inne ukryto w mieszkaniach prywatnych, tj.: rzeźby, grafiki, militaria, numizmaty, tkaniny kościelne i stroje ludowe. Pozostałe eksponaty zostały zniszczone podczas wysadzenia zamku 18 stycznia 1945 r. Po wojnie tylko część obiektów przechowywanych w rękach prywatnych wróciła do zbiorów Muzeum.

Wystawa, która odbędzie się we wrześniu zapowiada się bardzo ciekawie. Czego mogą spodziewać się zwiedzający? Sięgniecie Państwo głębiej do magazynu i przypomnicie eksponaty czy też znajdą się zbiory, które będzie można obejrzeć po raz pierwszy?
–  Na wystawie będzie można zobaczyć zbiory działów: Archeologiczno-Historycznego, Etnograficznego, Sztuki, Sztuki Nieprofesjonalnej oraz archiwalia gromadzone w archiwum naukowym Muzeum. Część eksponatów udostępnionych na wystawie pojawi się po raz pierwszy, będą również takie, które zaprezentujemy ponownie oraz zbierzemy te, które na co dzień można oglądać na wystawach stałych w Domu Gotyckim, Gmachu Głównym czy Sądeckim Parku Etnograficznym.

Wiadomo już kiedy odbędzie się otwarcie wystawy i do kiedy będzie można ją oglądać?
–  Wystawa będzie dostępna dla odbiorców od 29 września do końca roku w Domu Gotyckim – dawnej, wieloletniej siedzibie Muzeum, obecnie filii Muzeum Okręgowego w Nowym Sączu. Z kolei promocję katalogu planujemy, w trakcie trwania wystawy, 30 listopada 2023 r. Publikacja będzie rozpowszechniana bezpłatnie. Ponadto będą dostępne wersje elektroniczne wystawy w plikach .jpg oraz katalogu w postaci PDF zamieszczone na stronach internetowych Muzeum i partnera projektu – Polskiego Towarzystwa Historycznego Oddział w Nowym Sączu, stowarzyszenia które pomaga nam w działaniach promujących projekt.

Fot.: zbiory Muzeum Okręgowego w Nowym Sączu