Jerzy Żuławski urodził się 14 lipca 1874 r. na terenie powiatu ropczyckiego w ówczesnym województwie krakowskim w Lipowcu [dwór w przysiółku wsi Glinik niedaleko Dębicy] jako najstarszy syn Kazimierza i Józefy Klary z Głogowskich. Pochodził z średniozamożnej rodziny szlachecko-ziemiańskiej, która wiernie przechowywała tradycje po przodkach oraz służyła sprawie Ojczyzny. Ojciec był uczestnikiem powstania styczniowego.
Przyszły poeta całe swoje dzieciństwo spędził w Słomianej – rodzinnym dworku w majątku Młynne opodal Limanowej. Do gimnazjum początkowo uczęszczał w Bochni, a następnie w Krakowie. Prawdopodobnie w 1891 r. wyjechał do Szwajcarii i rozpoczął studia na politechnice w Zurichu, by po trzech latach przenieść się na wydział filozofii uniwersytetu w Bernie. Tam też w 1898 r. uzyskał tytuł doktora na podstawie rozprawy o Benedykcie Spinozie.
Po powrocie do kraju nostryfikował dyplom na Uniwersytecie Jagiellońskim i rozpoczął pracę pedagoga. Na początku uczył literatury, propedeutyki filozofii i psychologii w gimnazjum w Jaśle, a następnie w Gimnazjum św. Anny w Krakowie. Podjął wówczas studia matematyczno-fizyczne na Uniwersytecie Jagiellońskim, ale ich nigdy nie skończył. Następnie podróżował po Europie. Zwiedzał Włochy, Szwajcarię, Francję i Anglię.
Dużo chodził po górach, dlatego też po powrocie często jeździł w Tatry. Stał się jednym z członków-założycieli Tatrzańskiego Ochotniczego Pogotowia Ratunkowego. Od 1910 r. zamieszkał na stałe w Zakopanem w nieistniejącej już willi „Łada” przy ul. Chałubińskiego.
Kiedy wybuchła I wojna światowa 9 sierpnia 1914 r. wstąpił do Legionów w stopniu podporucznika jako łącznik między Komendą Główną Legionów a sztabem I Brygady. Wiosną 1915 r. na froncie wybuchła epidemia tyfusu brzusznego. Jedną z ofiar był Jerzy Żuławski. W stanie krytycznym znalazł się w wojskowym szpitalu zakaźnym w Dębicy. Mimo zabiegów stosowanych przez doktora Mohra i doktora Hammersteina 9 sierpnia 1915 r. zmarł, wcześniej zaopatrzony, według swojego życzenia, Św. Sakramentami przez księdza Stanisława Solaka. Pogrzeb odbył się dnia następnego. W pogrzebie wziął udział cały garnizon wojskowy, kolejarze, a także niemal wszyscy mieszkańcy miasta, poddębickich wsi i młodzież szkolna, działacze Towarzystwa Szkół Ludowych z władzami miejskimi na czele. Spoczął w mogile nr 87 Alei Zasłużonych na Cmentarzu Wojskowym w Dębicy. Dzięki staraniom dębickiego Komitetu Pań wzniesiono na Jego grobie wielki dębowy krzyż, przewyższający wszystkie inne cmentarne krzyże. Miał on uświadamiać odwiedzającym, że spoczywa pod nim Człowiek, który duchem przewyższył innych ludzi. 29 maja 1932 roku nastąpiło uroczyste odsłonięcie i poświęcenie murowanego nagrobka-pomnika poety-legionisty Jerzego Żuławskiego na cmentarzu wojskowym w Dębicy. W uroczystości udział wzięli : wojewoda krakowski Mikołaj Kwaśniewski i prezydent Krakowa Władysław Belina –Prażmowski.
Dla uczczenia Jerzego Żuławskiego Rada Miejska Dębicy nazwała jedną z ulic Jego imieniem. Za życia Jerzy Żuławski cechował się spokojem, wesołością, siłą fizyczną, a co za tym płynie pewnością siebie, bardzo często graniczącą z brawurą. W swoich wypowiedziach i uczuciach kierował się szczerością, co nie zawsze zjednywało Mu przyjaciół.
Był Ojcem polskiej powieści science-fiction, na którym wzorowali się Jego następcy, wśród nich Stanisław Lem. Jego najsłynniejsza powieść „Na srebrnym globie” została zekranizowana przez stryjecznego wnuka Andrzeja Żuławskiego. Prace nad filmem trwały przez ponad 11 lat, gdyż władze PRL-u nie chciały się zgodzić na jego pełną realizację.
Utwory tego pisarza, dramaturga i poety to: powieści – słynna „Trylogia księżycowa” złożona z : „Na srebrnym globie” ; „Zwycięzca” ; „Stara ziemia” , dwuksiąg „Laus Feminae” złożony z tomów „Powrót” i „Profesor Butrym” ; opowiadania i szkice : „Opowiadania prozą” ; „Prolegomena – uwagi i szkice” ; „Benedykt Spinoza – człowiek i dzieło” ; „Xięgi żydowskie” ; „Kuszenie szatana” ; „Bajka o człowieku szczęśliwym” ; „Szkice literackie (Książki – myśli – ludzie)” ; „Szkice filozoficzne (Przed zwierciadłem prawdy)” ; „Miasta umarłe” , dramaty : „Dyktator” ; „Eros i Psyche” ; „Ijola” ; „Wianek mirtowy” ; „Gra” ; „Donna Aluica (La Bestia)” ; „Terakojas” ; „Za cenę łez” ; „Koniec Mesjasza” ; „Gród słońca” oraz niedokończony dramat „Nowy Donkiszot” a także liczne wiersze zebrane w tomach : „Na strunach duszy” ; „Pax” ; „Intermezzo” ; „Stance o pieśni” ; „Poezje” ; „Z domu niewoli” ; „Pokłosie”. Oprócz tego do jego dorobku należą liczne recenzje, artykuły i felietony drukowane w „Życiu” i „Chimerze”. Książki swoje zaopatrywał w niezmienne motto : „Tuum fac nec respicias finem” czyli „Rób swoje i nie patrz końca”.
foto tytułowa ze zb. pryw. Autora
Jacek Dymitrowski
Dyrektor Muzeum Regionalnego w Dębicy
