Wieliczka pamięta o bohaterach Wielkiej Wojny

30 lipca w sali „Magistrat” Urzędu Miasta i Gminy Wieliczka odbyło się 66. spotkanie z cyklu „Wieliczka–Wieliczanie” Bis! zatytułowane: „I wojna światowa (1914–1918) i udział w niej wieliczan – Pamiętamy!”. Wydarzenie, zorganizowane przez Stowarzyszenie „Klub Przyjaciół Wieliczki” (KPW), odbyło się we współpracy z Oddziałem Krakowskim Instytutu Pamięci Narodowej – Biurem Upamiętniania Walk i Męczeństwa, pod honorowym patronatem Burmistrza Miasta i Gminy Wieliczka Rafała Ślęczki.

Spotkanie nawiązywało do 111. rocznicy wybuchu I wojny światowej, która przypadła 28 lipca br. Temat ten był już wielokrotnie poruszany w ramach cyklu – m.in. podczas 85., 131. i 202. spotkania, a ich treść została opublikowana w zeszytach nr 30 (2005), 76 (2008) i 147 (2014) serii „Biblioteczka Wielicka”.

Spacer pamięci i żołnierskie groby

Przed spotkaniem uczestnicy wzięli udział w spacerze po cmentarzu wojskowym nr 381 z czasów I wojny światowej na wielickim cmentarzu komunalnym. Spoczywa tam 98 żołnierzy, w większości zmarłych w wyniku ran odniesionych w walkach lub w szpitalu wojskowym działającym w szkole na Zadorach. Najstarszy pochówek datowany jest na 31 listopada 1914 r., ostatni – na 24 kwietnia 1915 r.

Odwiedzono również groby legionistów i weteranów, w tym odrestaurowane przez krakowski IPN:

dr Tadeusz Bierczyński (1891–1970),

sierż. Eugeniusz Hruzik (1898–1922),

plut. Józef Hruziuk (1901–1986),

Zbigniew Machowicz (1900–1918),

Bolesław Machowicz (1899–1920).

Część oficjalna i występy artystyczne

Spotkanie otworzyła i prowadziła Jadwiga Duda, prezes Zarządu KPW. Towarzyszyła jej wiceprezes Aleksandra Pasek, z którą wręczyła legitymacje członkowskie Halinie Nocoń i Barbarze Weiss. W części artystycznej zaprezentowali się uczniowie Prywatnej Szkoły Muzyczno-Artystycznej „Wielicka Kopalnia Talentów”, a ich występ zapowiedział dyrektor Patryk Przetacznik:

Amelia Przetacznik wykonała utwory: „Żołnierzu Panienko” (1944) i pieśń do słów Adama Asnyka „Da Bóg zasiąść kiedyś w Polsce wolnej”, a Jakub Springer zagrał na akordeonie utwór pt. „Romans”.

Prelekcje i pamięć o poległych

W części merytorycznej głos zabrali zaproszeni prelegenci:

Bohdan Piotrowicz: „I wojna światowa (1914–1918) – zarys wydarzeń”
Marcin Perek: „Żołnierze Legionów Polskich z terenu Wieliczki i okolic – ich losy i groby”

Podczas wystąpienia wymieniono pochowanych na Cmentarzu Komunalnym w Wieliczce żołnierzy i legionistów – uczestników I wojny światowej (lista pod artykułem).

Maria Konieczny (IPN Kraków): „Renowacja przez IPN w Krakowie grobów legionistów na wielickim cmentarzu: Bolesława (1899-1920) i Zbigniewa (1900-1918) Machowiczów, Eugeniusza (1898-1922) i Józefa Hruziuk (1901-1986)”.

I wojna światowa – geneza i przebieg

I wojna światowa (1914–1918) była pierwszym w historii konfliktem zbrojnym o zasięgu globalnym. Toczyła się między państwami Ententy (Wielka Brytania, Francja, Rosja, a później także Serbia, Japonia, Włochy i Stany Zjednoczone), a państwami centralnymi: Austro-Węgrami i Niemcami, wspieranymi przez Imperium Osmańskie i Bułgarię.

Bezpośrednim pretekstem do wybuchu wojny był zamach w Sarajewie 28 czerwca 1914 r., w którym zginęli następca tronu Austro-Węgier arcyksiążę Franciszek Ferdynand Habsburg i jego żona Zofia. Zamachu dokonał młody serbski nacjonalista Gavrilo Princip, członek organizacji „Czarna Ręka”, sprzeciwiającej się aneksji Bośni przez Austro-Węgry i dążącej do zjednoczenia narodów południowosłowiańskich.

W odpowiedzi na zamach Austro-Węgry wystosowały ultimatum wobec Serbii, żądając m.in. ścigania zamachowców i udziału austriackich urzędników w dochodzeniu. Gdy Serbia – wspierana przez Rosję – nie spełniła wszystkich żądań, Wiedeń wypowiedział jej wojnę. W ciągu kilku tygodni do konfliktu dołączały kolejne państwa, tworząc efekt domina, który objął niemal całą Europę i kolonie zamorskie.

Wojna trwała ponad cztery lata, obejmując swoim zasięgiem 33 państwa, które zmobilizowały około 70 milionów żołnierzy. Zginęło ponad 10 milionów ludzi, a 20 milionów zostało rannych. Konflikt zakończył się upadkiem czterech monarchii: rosyjskiej, niemieckiej, austro-węgierskiej i osmańskiej. Powstały nowe państwa, w tym odrodzona Polska, która wykorzystała rozpad zaborczych imperiów do odzyskania niepodległości po 123 latach.

Małopolska na froncie – Wieliczka w wirze wojny

Choć Polska formalnie nie istniała na mapie, była jednym z głównych pól walki – szczególnie Galicja i tereny zaboru rosyjskiego. Małopolska, a wraz z nią Wieliczka, znalazły się bezpośrednio na linii frontu.

W sierpniu 1914 roku, tuż po wybuchu wojny między Austro-Węgrami a Rosją, do walk włączyły się także polskie formacje niepodległościowe. 6 sierpnia 1914 r. z Krakowa wyruszyła I Kompania Kadrowa Józefa Piłsudskiego, która miała wywołać antyrosyjskie powstanie w Królestwie Polskim. W ślad za nią, 7 i 25 sierpnia, z Wieliczki do Krakowa wyruszyły dwa oddziały ochotników:

dowodzony przez Bolesława Szpunara
dowodzony przez Tadeusza Bierczyńskiego

Oba zasiliły szeregi I i II Brygady Legionów Polskich, które zapisały się chlubnie w walkach o wolność Polski.

Walki pod Łowczówkiem i okupacja Wieliczki

W listopadzie 1914 r. austriackie wojska opuściły Wieliczkę, ustępując rosyjskiej armii, która okupowała miasto od 28 listopada do 6 grudnia. W tym czasie mieszkańcy doświadczyli rekwizycji, trudności aprowizacyjnych i represji.

Szczególnym momentem walk legionowych był bój pod Łowczówkiem k. Tarnowa (25–26 grudnia 1914 r.), w którym pluton wielicki Bolesława Szpunara poniósł poważne straty. Wkrótce potem sam Szpunar zginął w boju – zapisał się jednak w lokalnej pamięci jako jeden z pierwszych bohaterów niepodległościowej walki.

Wspomnienia, zapowiedzi i podziękowania

Podczas spotkania wspomniano również o budowie pomnika na wzgórzu Kaim w 1916 r., opisanego w „Pamiętniku Mariana Dydyńskiego”. Zaprezentowano książkę Henryka Łukasika „Twierdza Kraków – Wokół krakowskiej twierdzy. Epizody, bohaterowie, ślady bitwy o Kraków w 1914” (cz. IV, 2009).

Jadwiga Duda zaprosiła na kolejne, 67. spotkanie Stowarzyszenia Klub Przyjaciół Wieliczki Wieliczka-Wieliczanie Bis! pt. "45 lat działalności Niezależnego Samorządnego Związku Zawodowego Solidarność w Wieliczce i okolicy". Spotkanie odbędzie 27 sierpnia (środa) o godz.16.00 w sali "Magistrat" Urzędu Miasta Wieliczka

W spotkaniu wzięło udział 50 osób, w tym prof. Wojciech Blajer z UJ, Aleksandra Nocuń– była prezes Stowarzyszenia Przyjaciół Świątnik Górnych, 33 członków KPW. Dokumentację fotograficzną wykonała Justyna Twardosz.

Lista poległych i zmarłych – alfabetycznie:

Władysław Batko (1898–1947)

Tadeusz Bierczyński (1891–1970)

Julian Blok (1888–1971)

Józef Blum (1894–1937)

Jan Bogda (1897–1966)

Franciszek Borowiec (1896–1969)

Wojciech Cholewa (189–1923)

Stanisław Chudoba (1875–1951)

Mieczysław Dziewoński (1895–1940)

Włodzimierz Gaczoł (1895–1955)

Jan Gawlik (1895–1973)