26 lutego w Wieliczce odbyło się 61 spotkanie z cyklu „Wieliczka-Wieliczanie” Bis! pt. „Historia oddziałów partyzanckich na terenie Małopolski w latach 1939-1956”. Prelekcje wygłosili na nim Ziemowit Kalinowski i Krzysztof Brożek.
Zebranych przywitała Jadwiga Duda, prezes KPW, organizatorka spotkania przedstawiając prelegentów: Ziemowita Kalinowskiego, historyka z Myślenic i Krzysztofa Brożka, historyka, scenarzystę, reportera, autor biografii i monografii, reżysera filmów dokumentalnych zamieszkałego Pawlikowicach w Gminie Wieliczka.
Krzysztof Brożek 27 marca 2013 r. brał udział jako prelegent w 184 spotkaniu z cyklu „Wieliczka-Wieliczanie” pt. „Ślady Braci Polskich (arian) na terenie miasta i gminy Wieliczka”, a jego prelekcja została opublikowana w zeszycie nr 29 „Biblioteczki Wielickiej”(2013). Napisał też książkę pt. „Ariański ślad. Szlak raciborski w okolicach Wieliczki”, która ofiarował podczas spotkania sołtysowi Pawlikowic, Rafałowi Piąstce.
Jadwiga Duda przypomniała, że Wspomniała, że zostały już zorganizowane dwa spotkania „Wieliczka-Wieliczanie” poświęcone Żołnierzom Wyklętym: 25 lutego 2010 r. - 152 spotkanie pt. „Organizacje antykomunistyczne na terenie Małopolski i Wieliczki w okresie stalinowskim w latach 1944-1956”, z którego relacja została opublikowana w zeszycie nr 97 „Biblioteczki Wielickiej” (2010 r.) i 25.02.2015 r. 207 spotkanie poświęcone Krzysztofowi Czerwińskiemu, członkowi organizacji „Młode Wojsko Polskie” w latach 1948-1949 w Państwowym Liceum i Gimnazjum Koedukacyjnym w Staszowie, więźniowi politycznemu okresu stalinowskiego, emerytowanemu nauczycielowi Zespołu Szkół Zawodowych w Wieliczce, autorowi książki pt. „Kamienie wracają nocą”. Relacja z tego spotkania jest opublikowana w zeszycie nr 152 „Biblioteczki Wielickiej” (2015 r.)
Jadwiga Duda poinformowała, że przed zbliżającym się 1 marca Narodowym Dniem Pamięci Żołnierzy Wyklętych 26 lutego przed południem w Krakowie w kościele pw. Niepokalanego Poczęcia NMP i na cmentarzu Rakowickim Instytut Pamięci Narodowej zorganizował uroczystości pogrzebowe żołnierzy wyklętych śp. Bolesława Pronobisa ps. „Ikar”, „Szczerbiec”, śp. Edwarda Szwejkowskiego ps. „Łotr”, „Długi”, śp. Eugeniusza Tomasika ps. „Kruk”. Natomiast w Wieliczce i Gdowie odbyły się obchody 179. rocznicy (1846-2025) Powstania Krakowskiego.
Przypomniała, że w minionym miesiącu zmarła 4 lutego 2025 r. Małgorzata Kornio, lat 66, emerytowana nauczycielka i dyrektorka Gimnazjum w Dobranowicach, która była prelegentką na 175. spotkaniu „Wieliczka-Wieliczanie”, a 10. z serii: „Wsie w Gminie Wieliczka”: Dobranowice”. Jej wypowiedź na temat historii wsi i szkoły w Dobranowicach została opublikowana w zeszycie nr 120 „Biblioteczki Wielickiej” (2012 r.). Spoczęła na cmentarzu w Dobranowicach. W jej intencji zebrani odmówili modlitwy.
Jadwiga Duda powitała przybyłego na spotkanie Burmistrza Miasta i Gminy Wieliczka Rafała Ślęczkę, który zaprosił zebranych na 1 marca w Narodowy Dzień Pamięci Żołnierzy Wyklętych na Mszę św. w kościele pw. św. Klemensa, a po niej na spotkanie przy Pomniku Odrodzenia Polski oraz na zorganizowany 2 marcaXIII Bieg Śladem Wilczym i koncert Chóru „Camerata” pod dyrekcja Izabeli Szoty ku pamięci Żołnierzy Wyklętych w klasztorze Franciszkanów-Reformatów w Wieliczce.
Ziemowit Kalinowski, historyk z Myślenic - „Żołnierze niezłomni na pograniczu powiatu wielickiego i myślenickiego”: „Jest mi bardzo miło spotkać się z Państwem. Ja będę głównie mówił o żołnierzach niezłomnych na ziemi myślenickiej, na pograniczu dawnego powiatu myślenickiego i obecnego powiatu wielickiego. W 1945 r. Wieliczka znalazła się w powiecie krakowskim. Ja będę mówił o ziemi dobczyckiej, która wcześniej też wchodziła w skład dawnego powiatu wielickiego. Natomiast powiat myślenicki od niepodległej Rzeczpospolitej, czyli II Rzeczpospolitej mniej więcej się pokrywa z granicami Nadleśnictwa Myślenickiego. Jeśli chodzi o żołnierzy wyklętych, to ich historia nie zaczyna się w 1945 r. , to są żołnierze, którzy walkę z okupantem zaczęli we wrześniu 1939 r. i walczyli o niepodległą Polskę, nie do 1945 r. , nie do 1956 r. Ta walka toczyła się do odzyskania niepodległości na przełomie 1989 i 1990 roku. Te pierwsze oddziały partyzanckie na ziemi myślenickiej powstawały w 1943 r. w okolicach Stadnik, góry Grodzisko, Poznachowic Górnych. Organizowali je miejscowi żołnierze Józef Misior „Prąd”, Franciszek Mróz oraz Władysław Fajkowski. Byli to żołnierze Armii Krajowej i Batalionów Chłopskich. Wraz z nadejściem końca okupacji niemieckiej, wejściem Armii Czerwonej- Armia Krajowa została rozwiązana. Natomiast towarzyszące Armii Czerwonej organy rosyjskiego bezpieczeństwa czyli NKWD, czy policji politycznej rozpoczęły się aresztowania żołnierzy tychże oddziałów, w tym też mieszkańców Wieliczki. Powiem taką ciekawostkę. W lutym 1945 r. został aresztowany mój dziadek Marian Kalinowski, urodzony w Dobczycach, pracownik Magistratu w Myślenicach. On, jak i wielu żołnierzy Armii Krajowej, miejscowych urzędników, został wywieziony na Syberię i trafił do obozu Bułanasz koło Swierdłowska, dzisiaj to jest Jekateryburg. Taką pierwszą informację o śmierci mojego dziadka przywiózł według rodziny człowiek z Wieliczki, a jak się później okazało, po poszukiwaniach rodziny, był to Józef Knapik z Sierakowa. Wielu mieszkańców-żołnierzy oddziału Franciszka Mroza zostało aresztowanych tu z Wieliczki i wywiezionych do obozu Bułanasz. Sam Franciszek Mróz pochodzący ze Skrzynki, działający w okolicy Dobczyc uniknął aresztowania przez NKWD wczesną wiosną 1945 r. dzięki ranie odniesionej w czasie walk o Glichów we wrześniu 1944 r. Ta rana uchroniła go przed aresztowaniem. Był bardzo mocno zagrożony. Rosjanie aresztowali przede wszystkim aktywnych miejscowych działaczy, żołnierzy Armii Krajowej i Batalionów Chłopskich. Aresztowali także takich ludzi, którzy nadawali się do pracy niewolniczej w tych obozach przy wyrębie lasu, i w kopalniach. Po rozwiązaniu Armii Krajowej 19 stycznia 1945 r. na pograniczu Wieliczki, Dobczyc działała Armia Narodowa „Pogrom”. W maju 1945 r. te oddziały „Pogromu” dokonały ataku na miasto Dobczyce. Była to jakaś forma odwetu, zemsty za aresztowanie miejscowych działaczy niepodległościowych przez Urząd Bezpieczeństwa (UB) w Myślenicach. Urząd Burmistrza w Dobczycach objął jeden z urzędników UB w Myślenicach Antoni Kośniak. W tych pierwszych miesiącach 1945 r. na tych terenach też działał głównie w okolicach Poznachowic Górnych do lipca 1945 r. oddział Władysława Fajkowskiego, który zmienił pseudonim na „Tygrys”. Po pacyfikacjach w okolicach lipca 1945 r., w których brały udział oddziały radzieckie NKWD, oddział został rozwiązany a żołnierze wraz z jego dowódcą skorzystali z amnestii jesienią 1945 r. Taką ciekawostką jest Franciszek Mróz ze Skrzynki, który ujawnił się w tej amnestii w Wieliczce. Po amnestii w 1945 r. uaktywnia się przede wszystkim na tych ziemiach oddział Jana Dubaniowskiego „Salwy”, który działa na pograniczu dawnego powiatu bocheńskiego, limanowskiego i obecnego wielickiego. Jedna z akcji tego oddziału była w Krzyszkowicach, chyba jest błędnie interpretowana, to nie są Krzyszkowice koło Myślenic, tylko dzielnica Wieliczki. Następnym etapem działalności tych oddziałów niepodległościowych jest tutaj referendum w czerwcu 1946 r. W tym czasie na Woli Duchackiej w Krakowie Władysław Mądro ps. „Huragan”, właściciel małej fabryczki igieł, formuje własnym nakładem i uzbraja własny oddział. Ten oddział z Woli Duchackiej poprzez tereny Wieliczki, Gdowa dociera w okolice Łapanowa, gdzie oddział „Huragan” zostaje rozbrojony, rozformowany bo wchodzi na teren działalności oddziału Jana Dubaniowskiego „Salwy”. Nie ma tu miejsca na działanie dwóch różnych oddziałów. Ci żołnierze z oddziału „Huragan” częściowo zasilają 6 kompanią zgrupowania AK „Błyskawica” pod dowództwem Józefa Kurasia pseudonim „Ogień”. 6 kompania działa na terenie Krakowa i 18.08.1946 r. organizuje jedną z największych w Polsce akcji- rozbicie więzienia św. Michała w Krakowie. Z więzienia uwolniono dawnych żołnierzy AK, żołnierzy niepodległościowych. Wśród żołnierzy 6 kompani był Zdzisław Lisik. Po odbiciu więźniów żołnierze 6 kompani przemieszczali się na teren Miechowszczyzny, a następnie część tych żołnierzy trafia do oddziału Franciszka Mroza na terenie Skrzyni. W listopadzie 1946 r. następują aresztowania. Poza Franciszkiem Mrozem, który unika tego aresztowania, większość żołnierzy tego oddziału trafia do aresztu do Powiatowego Urzędu Bezpieczeństwa w Myślenicach. Po śledztwie duża część z nich jest sądzona w wielkim procesie pokazowym w Myślenicach 18.01.1947 r. przed wyborami do tzw. Sejmu Ustawodawczego. W tym procesie jest sądzonych 26 osób. Zapadają bardzo wysokie wyroki, w tym 6 wyroków śmierci, wyroki dożywocia i wieloletniego więzienia. Całe szczęście, że te wyroki śmierci nie zostały wykonane. W tym procesie byli sadzeni m.in.: Władysław Kubicki z Wieliczki, Stefan Jachimczak z Zakrzowa. Oddział Franciszka Mroza przestaje istnieć i wraz z amnestią ta dawna konspiracja w jakiś sposób inaczej się przekształca. Bardzo ważna rolę odgrywa konspiracja kierowana przez dawnego kwatermistrz AK z Krakowa Aleksandra Dellmana. Latem 1946 r przyjmie nazwę Armii Polskiej w Kraju. Ona będzie koordynowała tą działalność konspiracyjną od Franciszka Mroza, przez Wolę Duchacką aż po Maków Podhalański poprzez oddziały, grupy operacyjne AK „Błyskawica” podległy Józefowi Kurasiowi, a nie będącymi kompaniami. Wiosną 1945 r. powstaje na pograniczu ziemi dobczyckiej i wielickiej w okolicach Glichowa oddział Zdzisława Węglarskiego związany z AK w Wieliczce. Po amnestii wiosną 1947 r. realia konspiracje mocno się zmieniają. Dawne oddziały zbrojne nie maja swojego bytu, zmieniają się w oddziały przetrwania. Tutaj organizuje się oddział Leszka czyli Józefa Miki z Gruszowa działający na pograniczu powiatów: bocheńskiego, limanowskiego, myślenickiego. Ta działalność ma miejsce głównie w miejscu zamieszkania partyzantów, w okolicach Gruszowa, Skrzynki, gminy Raciechowice, na pograniczu Wieliczki. Oni korzystają przede wszystkim z pomocy rodzin. Opisała ich działalność Apolonia Ptak. Ta konspiracja trwa do momentu aresztowania Józef Miki i Franciszka Mroza jesienią 1950 r. Ofiaruje Państwu kwartalnik „Wyklęci” z moimi artykułami.”
Jadwiga Duda wręczyła członkowi KPW Filipowi Banasiowi, dyplom z podziękowaniem za jego udział w społecznej pracy 1 listopada 2024 r. na cmentarzu w Wieliczce podczas XIX kwesty, jako kwestarza i członka komisji liczącej zebrane fundusze na ratowanie zabytkowych nagrobków tej nekropolii.
Kolejną prelekcję rozpoczęła prezentacja filmu Krzysztofa Brożka pt. „Dziedzictwo. Jeśli my zapomnimy o was..."
Krzysztof Brożek - „Historia oddziałów partyzanckich na terenie Małopolski w latach 1939-1956.: „Dzień dobry Państwu. Ja od 18 lat sporządzam wywiady z ludźmi, kręcę filmy, głównie z mieszkańcami Małopolski, którzy działali w oddziałach partyzanckich podczas II wojny światowej ale i po niej, czyli w latach 1939-1956, ale i z ludźmi z Lubelszczyzny, Podlasia, Śląska. Gdy zgromadziłem ponad sto takich wywiadów, to pomyślałem, że można zrobić taką panoramę oddziałów partyzanckich, ugrupowań, różnych niepodległościowych struktur. Chciałbym abyście Państwo popatrzyli na ten film nie jak na encyklopedię o tym, ponieważ tak się nie da, bo chociaż pada w nim bardzo dużo nazwisk, pseudonimów, dat, miejsc, to jednak pokazanie wszystkich oddziałów partyzanckich poprzez symboliczne wypowiedzi ludzi z Beskidu Sądeckiego, Beskidu Wyspowego, Beskidu Makowskiego, Gorców, Podhala w pewnym momencie na pewno może się to wszystko zlać w jedno. Chodzi o to, żeby posłuchać tych ludzi, bo oni byli bardzo do siebie podobni, posłuchać jakie mieli inspiracje, dlaczego się tam znaleźli, jakie represje ich za to spotkały? Ten film już był prezentowany w: Rabie Wyżnej, Nowym Sączu, Myślenicach, Makowie Podhalańskim, Zakopanym, Krakowie, a jutro go godz.17.00 będzie wyświetlany w Krakowie w Muzeum Armii Krajowej. Dziś wystarczy patrzyć tym ludziom w oczy i posłuchać co mają do powiedzenia. Narracja objęła okres od Organizacji Orła Białego z 1939 r. i Konfederacji Tatrzańskiej, aż do 1955 r., czyli końca drugiej konspiracji. Nagrałem kilkadziesiąt rozmów z partyzantami i członkami ich rodzin (w tym z najbliższymi - żonami i dziećmi). Znaleźli się wśród nich żołnierze najbardziej znanych małopolskich oddziałów partyzanckich, m.in. Zgrupowania „Błyskawica" Józefa Kurasia „Ognia", „Żandarmerii" kpt. Jana Dubaniowskiego „Salwy" czy 1. Pułku Strzelców Podhalańskich AK. Swoją wiedzą, zbiorami i wywiadami podzielili się eksperci-regionaliści, w tym: Artur Kołodziej (oddziały z terenu Gorców, Podhala i Tatr), Ziemowit Kalinowski (Beskid Wyspowy, Beskid Makowski), Jacek Zygadlewicz (Beskid Sądecki) i inni. Odnalazłem i udokumentowałem kilkanaście miejsc obozowisk oddziałów partyzanckich m.in. w Beskidzie Sądeckim i Makowskim. Zarejestrowałem słowa i melodie pieśni partyzanckich - cenne i wyjątkowe muzyczne świadectwo ducha tamtych czasów. We współczesnych aranżacjach znalazły się one na ścieżce dźwiękowej filmu. Dla filmu „Dziedzictwo" zaśpiewał Marek Piekarczyk, który wykonał „Modlitwę obozową", hymn wielu oddziałów partyzanckich, stworzony na wygnaniu w Rumunii przez Adama Kowalskiego już w październiku 1939 r. Z kolei wokalista i kompozytor Norbert „Smoła" Smoliński nagrał „Wicher od Turbacza". Według lokalnej pamięci słowa do tej pieśni stworzył Stanisław Ludzia „Harnaś", adiutant Józefa Kurasia „Ognia" i dowódca oddziału „Wiarusy". Raper Tadek Polkowski stworzył własny utwór poświęcony słynnemu partyzantowi Janowi Sałapatkowi ps. „Orzeł", walczącemu od 1943 do 1955 r., ostatniemu dowódcy oddziału „Zorza". Kapela rodziny Kowalcze (Piotr oraz córki Emilia i Wiktoria) z Chabówki nagrała pieśń „Matka Boska Partyzancka", Stanisław Ludzia, bratanek wspomnianego Staszka Ludzi „Harnasia", stworzył „Pieśń żołnierzy „Ognia", a Jan Kowalczyk zaśpiewał „Marsz Jędrusiów" i „Zmarł, biedaczysko". Poza tym w filmie brzmią ludowe melodie Górali Kliszczackich w wykonaniu Andrzeja Oskwarka, tradycyjne pastorałki w wykonaniu organowym Andrzeja Szczepańca i inne. Film powstał dzięki oddolnemu zaangażowaniu różnych środowisk. Producentem głównym filmu było Stowarzyszenie Regiony, a wspomagali je: Światowy Związek Żołnierzy AK Oddział Małopolska, Związek Żołnierzy NSZ Małopolska, PGRH „Błyskawica" im. mjr. Józefa Kurasia „Ognia", GRH „Żandarmeria", Stowarzyszenie NZS 1980. Przyniosłem dla Państwa książkę Wincentego Perza (1923-1997) pt. „Tę walkę nam narzucono. Wspomnienia żołnierza AK z lat 1939-1953”. Zachęcam do jej zabrania, przeczytania i oglądania pierwszego filmu dokumentalnego pt. „Dziedzictwo…”, który całościowo opowiada historię oddziałów partyzanckich, działających w regionie Małopolski…”
W po filmie głos zabrali: Bohdan Piotrowicz, Stanisław Tatara, Stanisław Dziedzic i Jadwiga Duda. Prowadząca spotkanie podziękowała prelegentom za prelekcje i film, wręczyła im upominki książkowe. Zaprosiła zebranych na kolejne, 62. spotkanie z cyklu „Wieliczka-Wieliczanie” w dniu 26 marca (środa) 2025 r. o godz.16.00-tej w sali „Magistrat” pt. „Matematycy z Wieliczki”.
W 61 spotkaniu „Wieliczka-Wieliczanie” Bis! uczestniczyło 47 osób wpisanych do „Kroniki spotkań „Wieliczka-Wieliczanie” Bis!, w tym grupa uczniów z Powiatowego Centrum kształcenia Zawodowego i Ustawicznego w Wieliczce pod opieką Dariusza Tańculi, nauczyciela historii i 29 członków Stowarzyszenia „Klub Przyjaciół Wieliczki. Przebieg spotkania fotografowała Justyna Twardosz z KPW. Spotkanie zakończyło się o godz.19.30.
Spotkanie zostało zorganizowane przez Stowarzyszenie „Klub Przyjaciół Wieliczki”(KPW) pod patronatem honorowym Burmistrza Miasta i Gminy Wieliczka przy współpracy z Kołem Wieliczka Światowego Związku Żołnierzy Armii Krajowej.
