Konstytucja 3 maja z 1791 roku była pierwszą nowoczesną konstytucją w Europie i drugą na świecie. Powstała w dramatycznych czasach kryzysu Rzeczypospolitej, stając się symbolem dążeń Polaków do suwerenności i reform. Choć obowiązywała krótko, trwale wpłynęła na historię Polski i całego kontynentu. Poznaj jej niezwykłą historię.
Okoliczności uchwalenia Konstytucji 3 maja
Konstytucja 3 maja została uchwalona w niezwykle dramatycznych i trudnych dla Rzeczpospolitej Obojga Narodów czasach. W XVIII wieku Polska była osłabiona wewnętrznymi konfliktami i wpływami obcych państw – przede wszystkim Rosji, Prus i Austrii. Aby ocalić kraj od dalszego upadku, grono patriotycznie nastawionych posłów Sejmu Wielkiego (1788-1792), zwanego także Czteroletnim, podjęło się ambitnej próby zreformowania państwa.
Główne postanowienia Konstytucji 3 maja
Najważniejsze zmiany zawarte w Konstytucji 3 maja dotyczyły organizacji władzy, ustroju społecznego i administracji państwa. Konstytucja znosiła liberum veto, które paraliżowało działanie sejmu i umożliwiało interwencje obcych mocarstw. Wprowadzono dziedziczność tronu, co miało zagwarantować stabilność władzy królewskiej. Znacznie zwiększono uprawnienia króla, ale jednocześnie wprowadzono zasadę trójpodziału władz na ustawodawczą (sejm), wykonawczą (król i Straż Praw) oraz sądowniczą.
Dokument uznawał także mieszczaństwo za ważną część społeczeństwa, nadając mu prawa obywatelskie i możliwość udziału w zarządzaniu miastami. Chociaż Konstytucja nie zniosła całkowicie pańszczyzny, wprowadzono reformy, które stopniowo miały poprawić sytuację chłopów i ograniczyć nadużycia ze strony szlachty.
Autorzy i twórcy Konstytucji 3 maja
Do grona głównych autorów Konstytucji należeli król Stanisław August Poniatowski, Hugo Kołłątaj oraz Ignacy Potocki. W pracach nad dokumentem aktywny udział brali również Stanisław Małachowski oraz Stanisław Staszic. Ich celem było zbudowanie nowoczesnego państwa, które mogłoby skutecznie rywalizować z mocarstwami ościennymi oraz zachować swoją niepodległość.
Reakcja Europy na polską Konstytucję
Uchwalenie Konstytucji 3 maja wzbudziło duże zainteresowanie i reakcje w całej Europie. Oświeceniowe elity państw zachodnich przyjęły ją z uznaniem, uważając za postępowy akt prawny i inspirację dla własnych reform. Jednak dla sąsiadujących mocarstw – Rosji, Prus i Austrii – nowa konstytucja była zagrożeniem, ponieważ mogła uczynić Polskę silnym, niezależnym państwem.
Wojna w obronie Konstytucji i rozbiory
Konstytucja 3 maja przetrwała zaledwie kilkanaście miesięcy. W obronie ustawy zasadniczej Polacy musieli stoczyć wojnę z Rosją w 1792 roku, zakończoną klęską w wyniku zdrady części magnaterii, skupionej w konfederacji targowickiej. W efekcie nastąpił II rozbiór Polski (1793), a następnie insurekcja kościuszkowska i ostateczny III rozbiór Polski (1795), który zakończył istnienie Rzeczypospolitej Obojga Narodów na mapie Europy.
Znaczenie Konstytucji 3 maja dzisiaj
Mimo krótkiego okresu obowiązywania, Konstytucja 3 maja pozostała ważnym symbolem dążeń Polski do niepodległości i demokratyzacji życia społecznego. Jej uchwalenie świętujemy co roku jako jedno z najważniejszych polskich świąt narodowych – 3 maja obchodzony jest jako Święto Konstytucji.
Ciekawostki o Konstytucji 3 maja
- Była to druga na świecie konstytucja po konstytucji Stanów Zjednoczonych z 1787 roku.
- Dokument liczył zaledwie 11 artykułów.
- Król Stanisław August Poniatowski podpisał Konstytucję około godziny 19:00, co współcześnie upamiętnia specjalny dzwon na Zamku Królewskim w Warszawie, który bije codziennie o tej właśnie porze.
Konstytucja 3 maja z 1791 roku to jedno z najważniejszych wydarzeń w historii Polski. Chociaż nie zapobiegła ostatecznemu upadkowi państwa, to stała się ważnym symbolem polskich aspiracji wolnościowych, nowoczesności i demokratycznych przemian.
