Są niemal w każdym powiecie. Są przystanią dla seniorów, która pozwala im zachować sprawność intelektualną i poszerzać horyzonty, a przede wszystkim spotykać się i spędzać czas z rówieśnikami. - Pracowałam wiele lat, aż do emerytury w szkole jako nauczycielka geografii, ale dopiero na emeryturze, dzięki organizowanym przez UTW wyjazdom, zwiedziłam całą Małopolskę – mówi pani Elżbieta, która już 6 lat temu zapisała się na Uniwersytet Trzeciego Wieku w Tarnowie. Co daje seniorom uczęszczanie na zajęcia i dlaczego warto tworzyć UTW? O tym w naszym artykule.
Odpowiedź na zmiany w społeczeństwie
Według danych statystycznych długość życia się wydłuża. W 2023 roku średnia wyniosła 74,7 dla mężczyzn i 82,2 dla kobiet – o 6-7 lat więcej niż w 1990 roku. A to średnia – czyli nie brakuje seniorów, którzy w dobrym zdrowiu obchodzą dziewięćdziesiąte, a nawet setne urodziny. W Małopolsce w 2024 roku mamy aż 349 stulatków, a najstarszy mieszkaniec województwa – krakowianin – ma 107 lat. Seniorzy stanowią też coraz większą część społeczeństwa. W 2023 roku to już blisko 30 procent i ten odsetek stale rośnie.
Od kilkudziesięciu lat coraz powszechniejsze i coraz łatwiej dostępne są Uniwersytety Trzeciego Wieku, gdzie bez względu na swój wiek, można zdobywać wiedzę, ucząc się przez całe swe życie.
Pierwszy powołano w 1973 roku we Francji, przy Uniwersytecie w Tuluzie. Celem było włączenie ludzi starszych do systemu kształcenia ustawicznego. Tam też pojawiła się nazwa Uniwersytet Trzeciego Wieku. W niedługim czasie na terenie całej Europy i poza nią zaczęły powstawać podobne placówki. Pierwszy UTW w Polsce powstał w 1975 roku w Warszawie.
W Polsce istnieją dwa typy uniwersytetów trzeciego wieku. Jeden, reprezentowany jest przez placówki stanowiące integralną część wyższej uczelni, kierowany najczęściej przez pełnomocnika rektora danej uczelni. Drugi typ stanowią uniwersytety luźno związane z wyższą uczelnią, powołane najczęściej przez stowarzyszenia prowadzące działalność popularnonaukową oraz kulturalno-rekreacyjną.
Urząd Statystyczny w Gdańsku, który zajmuje się statystyką UTW, podaje, że w Polsce działa około 600 UTW, które zrzeszają ponad 100 tysięcy słuchaczy. Są to głównie ludzie w wieku emerytalnym, którzy chcą swój wolny czas wykorzystać dla własnego rozwoju, dla rozwijania swoich zainteresowań, do kontaktów, które ludziom w starszym wieku są bardzo potrzebne. Po okresie pandemii, który był bardzo trudnym okresem zamknięcia ludzi starszych w domach, ta potrzeba integracji i liczba słuchaczy UTW odżywa.
W Małopolsce funkcjonuje 57 UTW, które mają nawet 6000 słuchaczy. Najwięcej jest w Krakowie, z uwagi na współpracę ze szkołami wyższymi. Najbardziej liczne są UTW działające przy uczelniach, na przykład do tego przy Uniwersytecie Jagiellońskim zapisanych jest aż 800 słuchaczy, a w Tarnowie - 300. Duża grupa jest też np. na Uniwersytecie Rolniczym, czy przy innych uczelniach w całym województwie. W skali całego regionu rozmieszczenie UTW jest dość równomierne, choć istnieją jeszcze mniejsze miejscowości, gdzie takiej inicjatywy brak.
Koordynacja i współpraca
Małopolska odgrywa duża rolę w popularyzacji UTW. To właśnie tu funkcjonuje Ogólnopolska Federacja Stowarzyszeń Uniwersytetów Trzeciego Wieku z siedzibą w Nowym Sączu, której prezesem jest Wiesława Borczyk. W skład federacji wchodzi wiele lokalnych uniwersytetów dla seniorów. Najstarsze mają już blisko 25 lat.
- Nasza federacja powstała w 2007 roku, kiedy zaproponowałam liderom UTW, działających na terenie kraju, żebyśmy połączyli wysiłki i podjęli działania, aby stworzyć mocną sieć Uniwersytetów Trzeciego Wieku w Polsce. Od tego czasu minęło już 17 lat. Nasza federacja to dziś bardzo rozpoznawalny podmiot, jeżeli chodzi o konsolidację środowiska UTW w naszym kraju. My, jako federacja, organizujemy spotkania i konferencje ogólnopolskie oraz regionalne, na których spotykamy się z liderami UTW z całego województwa i omawiamy różne problemy. Jednocześnie współpracujemy z uczelniami wyższymi oraz administracją rządową i samorządową, ponieważ bez współpracy z jednostkami organizacyjnymi samorządu, z centrami kultury, z bibliotekami byłoby to bardzo trudne działanie – mówi Wiesława Borczyk.
Dlaczego warto tworzyć UTW? Przede wszystkim dlatego, że odpowiadają one na największe potrzeby srebrnego pokolenia. - Widzimy coraz większe zainteresowanie UTW wśród młodych emerytów. Ludzie coraz lepiej rozumieją, że czas na emeryturze można spędzić aktywnie, radośnie, w gronie przyjaciół. UTW tworzą pozytywne relacje pomiędzy uczestnikami. Są grupy warsztatowe, są zajęcia nordic walkingu, są zajęcia gimnastyczne czy na basenie, różnego rodzaju kluby zainteresowań kulturalnych. Można wybrać dla siebie takie warsztaty, które nas interesują. Oprócz tego oczywiście są wykłady. Mamy bardzo dobre kontakty ze środowiskiem naukowym, akademickim, ze starszymi profesorami, ale również doktorami – z młodymi naukowcami, którzy zajmują się coraz częściej tematyką polityki senioralnej i życia ludzi starszych.
Zachęcam wszystkich, którzy chcieliby założyć Uniwersytet Trzeciego Wieku do zainicjowania tego w swojej miejscowości czy powiecie – dodaje prezes OFS UTW. - Nasza federacja pomaga od strony organizacyjnej, prawnej, pomaga ustalić zasady ukształtowania takiego Uniwersytetu, bo to może być stowarzyszenie albo fundacja. UTW może też działać w ramach centrów kultury czy bibliotek. Mamy sprawdzone i przerobione procedury, mamy przygotowane różne wzory dokumentów i bardzo chętnie udzielimy takiej pomocy. Serdecznie zapraszam do współpracy i kontaktów z Federacją. Nasza siedziba mieści się w Nowym Sączu, ale działamy na terenie całego kraju, a nawet mamy współpracę z polskimi Uniwersytetami Trzeciego Wieku, które działają za granicą – zapewnia. Wszystkie informacje o federacji oraz dane kontaktowe dostępne są na stronie federacjautw.pl.
UTW zrzeszone w Ogólnopolskiej Federacji Stowarzyszeń Uniwersytetów Trzeciego Wieku:
- Stowarzyszenie UTW Andrychów
- Stowarzyszenie UTW Nowy Targ
- Stowarzyszenie Rabczański UTW Rabka Zdrój
- Stowarzyszenie Sądecki UTW Nowy Sącz
- Stowarzyszenie Podhalański Uniwersytet Trzeciego Wieku w Zakopanem
- Stowarzyszenie Limanowski UTW
- Uniwersytet Trzeciego Wieku w Makowie Podhalańskim
- Stowarzyszenie Uniwersytet Trzeciego Wieku przy Dąbrowskim Domu Kultury
- Stowarzyszenie Wielicki Uniwersytet Trzeciego Wieku
- Stowarzyszenie Uniwersytet Trzeciego Wieku przy Państwowej Wyższej Szkole Zawodowej w Tarnowie
- Stowarzyszenie Uniwersytet Złotego Wieku w Gorlicach
- Stowarzyszenie Pieniński Uniwersytet Trzeciego Wieku w Szczawnicy
- Stowarzyszenie Rozwoju Kłaja
- Uniwersytet Trzeciego Wieku “Aktywne Życie” w Miechowie
źródło: Ogólnopolska Federacji Stowarzyszeń Uniwersytetów Trzeciego Wieku, tel. 0 18 443 57 08, 696 95 20 16, e-mail: federacjautw@interia.eu
Jest ich coraz więcej, ale ciągle brakuje
Wielką zwolenniczką i inicjatorką powstania wielu UTW jest Elżbieta Achinger. Sama współtworzyła aż 10 uniwersytetów dla seniorów, z których wiele istniej do dziś, m.in. UTW w Wieliczce, i nadal działa na rzecz seniorów tym razem jako I wojewoda małopolski.
- W tym roku świętujemy 50-lecie Uniwersytetów Trzeciego Wieku. Warto je tworzyć, żeby dać szanse na aktywność dla grupy 60 plus, zarówno kobiet, jak mężczyzn. Pod warunkiem oczywiście, że znajdzie się jakiś lider, bo ta inicjatywa musi mieć swojego prowadzącego i ten lider jest niezbędny. Uniwersytety Trzeciego Wieku jako stowarzyszenia mają osobowość prawną, mogą więc pozyskiwać środki na swoją działalność. To środki z różnych źródeł – zarówno ministerialnych – z różnych grantów, jak Aktywni +, jak i z Urzędu Marszałkowskiego. To szeroka działalność dla seniorów obejmująca zarówno aktywność fizyczną i sprawność ruchową, ale przede wszystkim poszerzenie swojej wiedzy i dzielenie się swoim doświadczeniem, bo zdarza się, że słuchacze - członkowie UTW są też wykładowcami – dodaje Elżbieta Achinger. - Ja zawsze starałam się propagować tę ideę, od momentu, kiedy sama utworzyłam Uniwersytet Trzeciego Wieku w Wieliczce 14 lat temu, ponieważ widziałam jak niesamowicie rosła nam liczba studiujących (zaczynaliśmy od ponad 70, a w 2023 było już powyżej 170 i myślę, że w tym roku będzie jeszcze więcej). Warto podkreślić, że coraz szersza grupa osób widzi potrzebę bycia razem, bo UTW to też płaszczyzna spotkań seniorów, a tego bardzo seniorom potrzeba. Trzeba wyjść z domu, spotkać się z rówieśnikami, przypomnieć sobie po wielu latach znajome twarze, mieć szansę na rozmowę, na wspólne wyjście do kina i w ogóle bycie razem – podsumowuje wojewoda.
"To była bardzo dobra decyzja"
A co o UTW mówią sami słuchacze? - Do zapisania się namówiła mnie 5 lat temu moja koleżanka, która właśnie przeszła na emeryturę – mówi pani Anna z Wieliczki. - To co przekonuje mnie, aby kontynuować przygodę z naszym UTW to przede wszystkim znajomość wspaniałych, uśmiechniętych, pełnych energii ludzi – moich rówieśników i nawet starszych seniorów, którzy choć czasem borykają się ze zdrowiem, ale gdy tylko mogą chodzą na zajęcia i inspirują swoją aktywnością. - Dla mnie bardzo ważne jest to, że mamy wpływ na to, kogo chcemy zaprosić, jaką tematykę poruszyć na wykładach. Spotykają się z nami lekarze, policjanci, więc to taka kompleksowa wiedza, również bardzo praktyczna – mówi pani Bronisława spod Miechowa. - Szczerze? Nie raz nie chce mi się wyjść z domu, kiedy jest plucha albo mróz, ale przecież umówiłam się z kolegami z UTW, więc nie chcę ich zawieść – mówi pan Tadeusz z Nowego Sącza, który już 10 lat uczęszcza na zajęcia dla seniorów. - Zapisanie się na UTW to była bardzo dobra decyzja. Naprawdę, nigdy nie przypuszczałem, że jeszcze nauczę się korzystać z internetu czy mówić po angielsku, ale jak się chce, to wiek nie jest przeszkodą – dodaje. Dla pani Elżbiety z kolei najciekawsze są wspólne wycieczki. - Pracowałam wiele lat, aż do emerytury w szkole jako nauczycielka geografii, ale dopiero na emeryturze, dzięki organizowanym przez UTW wyjazdom (niektóre sama koordynuję) zwiedziłam całą Małopolskę i sporą część Polski. To wspaniałe, że mogę w końcu realizować swoją pasję, na którą nie miałam czasu, kiedy wychowywałam dzieci i pracowałam zawodowo – dodaje.
Jak zapisać się do UTW?
Uniwersytety Trzeciego Wieku z założenia mają charakter otwarty. Warunkiem przyjęcia do nich jest zakończenie aktywności zawodowej. Co ciekawe, choć większość przyjmuje osoby powyżej 60-tego roku życia, są placówki, np. ta w Oświęcimiu, gdzie zapisać się może nawet osoba 50+, o ile jest na rencie lub na emeryturze, lub po prostu nie pracuje zawodowo. Wystarczy wypełnić formularz rekrutacyjny. Nie ma znaczenia nasze wykształcenie czy zawód. Każdego roku zapisujemy się na kolejny rok akademicki. Otrzymujemy wtedy indeks, a cykl zajęć kończy się rozdaniem dyplomów na podstawie zaliczenia zajęć określonych w programie.
W niektórych obowiązują opłaty, ale też w większości można ubiegać się o zwolnienie z nich, ze względu na sytuację materialną.
O ile UTW funkcjonujące przy uczelniach przeprowadzają nabór we wrześniu, a zajęcia zaczynają się wraz z początkiem roku akademickiego, do UTW działających jako stowarzyszenia można dołączyć cały rok. Większość właśnie zainaugurowała nowy rok akademicki i wciąż przyjmuje zapisy do swoich klubów czy sekcji. W samym Krakowie jest sześć różnych UTW (można je znaleźć na stronie dlaseniora.krakow.pl), a w Małopolsce działa 57 takich instytucji. Gdzie jest najbliższy UTW można sprawdzić na dedykowanej seniorom stronie Urzędu Marszałkowskiego w Krakowie: www.senioralna.malopolska.pl w zakładce: wyszukiwarka wsparcia seniorów.
