poniedziałek, 30 grudnia 2019 12:10

Jak powstała Fabryki Gum Jezdnych w Dębicy

Autor Bernard Szwabowski
Jak powstała Fabryki Gum Jezdnych w Dębicy

Dzieje Fabryki Gum Jezdnych rozpoczynają się w 1937 roku kiedy to Sejm Rzeczypospolitej na wniosek rządu polskiego podjął decyzję o budowie Centralnego Okręgu Przemysłowego. Jednym z licznych elementów tej industrialnej układanki miała być filia Poznańskiego „Stomilu” której celem miała być produkcja dla wojska.

Jako miejsce lokalizacji tej właśnie fabryki wybrano Dębicę. Nie była to przypadkowa decyzja, ponieważ Dębica miała swojego lobbystę. Był nim poseł BBWR, a równocześnie wicemarszałek Sejmu RP Jan Henryk Jedynak, człowiek blisko związany z ówczesnym wicepremierem i ministrem skarbu Eugeniuszem Kwiatkowskim. Ta znajomość poskutkowała przyznaniem, po wcześniejszym zbadaniu terenu przez komisję wojskowo-cywilną, lokalizacji czterech fabryk w ramach COP na terenie Dębicy i okolic. Żadna inna miejscowość nie mogła się pochlubić takim rezultatem. Dla ówcześnie rządzących bardzo ważnym czynnikiem było uaktywnienie terenów dotychczasowo biernych ekonomicznie. Wyznaczeni przez obydwa ministerstwa: skarbu i  spraw wojskowych specjaliści mieli za zadanie opracowanie wszystkich planów budowy fabryk do końca 1937 roku. W tym również Fabryki Gum Jezdnych. Wstępny projekt technologiczny był dziełem E. Hoovera z amerykańskiej firmy General Tire and Rubber Company mieszczącej się w Akron w stanie Ohio, który specjalnie w tym celu przyjechał do Polski. Jego tłumaczem i najbliższym współpracownikiem był inżynier Edward Wróblewski, ówczesny kierownik działu budowlanego „Stomilu” Poznań. Projekt techniczny opracowany został przez specjalistów amerykańskiej firmy General Tire, we współpracy z trzema polskimi inżynierami: Kazimierzem Obrębskim, Wiktorem Piotrowskim i Henrykiem Saganem.

Wstępne prace przy budowie Fabryki Gum Jezdnych „Stomil” związane z wytyczaniem terenu, jego niwelowaniem, wycinką drzewostanu oraz robotami ziemnymi związanymi z zaopatrzeniem w wodę rozpoczęły się wiosną 1937 r. Konkretne już prace budowlane rozpoczęły się dnia 26 lutego 1938 r. Autorem projektu techniczno-budowlanego był inż. M. Andrzejewski z Poznania. Budowa hali produkcyjnej zakończyła się jesienią tegoż samego roku. Niezwłocznie przystąpiono do montażu pierwszych maszyn, których główna partia została zmontowana i uruchomiona. Powstał obiekt o kubaturze 59,5 tys. metrów sześciennych. W czerwcu 1938 r. przystąpiono do montażu maszyn i urządzeń. Do fabryki zakupiono najnowocześniejsze na owe czasy, maszyny angielskiej firmy Francis Shaw Company Ltd Manchester. Dokumentacja techniczna, w tym technologia produkcji opon, opracowana została przez poznańskich konstruktorów na podstawie licencji współpracującej ze Stomilem, amerykańskiej firmy General Tire and Rubber Company. Prace budowlane i montażowe trwały do końca 1938 roku i w zimie 1938/1939. Finalnie oddano do użytku obiekty przemysłowe o łącznej powierzchni ponad 9,5 tys. m2 i kubaturze około 73,5 tys. m3. Pierwszym jej dyrektorem został Wacław Brzeziński. Koszty budowy wyniosły olbrzymia jak na ówczesne czasy sumę 300 tysięcy złotych. Pierwszą dębicką oponę wyprodukowano 30 marca 1939 r. Oficjalne otwarcie Fabryki Gum Jezdnych w Dębicy, odbyło się 4 kwietnia 1939 roku. W uroczystości udział wziął m.in. twórca COP-u Eugeniusz Kwiatkowski, władze województwa krakowskiego, powiatu dębickiego i miasta oraz przedstawiciele generalicji z Ministerstwa Spraw Wojskowych.

Od początku w dębickiej fabryce po uruchomieniu w niej produkcji pracowało 260 robotników - w systemie trzyzmianowym oraz 16 pracowników inżynieryjno-technicznych i 9 osób w administracji. Na początku produkcja była niewielka, wytwarzano ok. 350 sztuk kompletów ogumienia (opon i dętek) na dobę, w siedmiu różnych rozmiarach. Przeznaczone były w całości dla polskiej armii. Zdolność produkcyjna fabryki wynosiła 600 kompletów. W ciągu 5 miesięcy opanowano całkowicie technologię produkcji. Międzyczasie załoga cały czas podnosiła swoje kwalifikacje, by do maksimum ograniczać braki w wytwarzanych produktach. Jednocześnie podnoszono stan zatrudnienia. Latem 1939 r. w fabryce pracowało już 600 osób. Rosła produkcja, wprowadzano nowe asortymenty. Dalszy rozwój fabryki przerwał wybuch II wojny światowej we wrześniu 1939 roku. Zakład dostał się wówczas w niemieckie ręce. Decyzją zarządu Continental Gummiwerke AG Hannover w 1940 roku poznański „Stomil” wraz z dębicką filią – Fabryką Gum Jezdnych, został kupiony od władz okupacyjnych przez niemiecki koncern. Otrzymał wówczas nową nazwę: „Posener Gummiwerke”. Zgodnie z ustaleniami z władzami wojskowymi, filia zakładu w Dębicy miała zostać zlikwidowana. Niemcy nie byli zainteresowani wznowieniem produkcji. Maszyny i urządzenia zostały zdemontowane i wraz ze sporą ilością materiałów i surowców wywiezione do Rzeszy, do fabryki I.G. Farbenindustrie w Leverkusen. Na terenie fabryki w Dębicy utworzono warsztat naprawczy taboru samochodowego wykonujący remonty na rzecz Wehrmachtu. Kierownictwo nad zakładem sprawowali Niemcy. Zatrudniono polską załogę, która wykonywała swą pracę w niezwykle ciężkich warunkach. Ta sytuacja trwała do lata 1944 roku, czyli opanowania Dębicy przez wojska radzieckie.

Opr. Jacek Dymitrowski
Historia

Historia - najnowsze informacje

Rozrywka