„Przykładów na pozytywną zmianę życia poprzez udział w zajęciach UTW znam bardzo dużo. Najważniejsze to jednak spotkania w gronie rówieśniczym” – mówi Wiesława Borczyk. Z prezeską Ogólnopolskiej Federacji Stowarzyszeń Uniwersytetów Trzeciego Wieku i Stowarzyszenia Sądecki UTW w Nowym Sączu rozmawiamy o organizacjach skupiających w Polsce ponad 200 tysięcy seniorów.
Pani prezes, na jesieni w wielu miastach i gminach Małopolski rozpocznie się nowy rok zajęć Uniwersytetów Trzeciego Wieku. Jak dużo jest UTW w naszym regionie i dlaczego warto je tworzyć?
– Inauguracja nowego roku akademickiego UTW odbywa się na ogół we wrześniu lub w październiku. W Małopolsce Uniwersytety Trzeciego Wieku działają w każdym z pięciusubregionów: w Krakowskim Obszarze Metropolitalnym, w subregionie Tarnowskim, subregionie Sądeckim, subregionie Podhalańskim i w Małopolsce Zachodniej. Łącznie to 55 placówek.
W bogatej różnorodności form działania można wyróżnić trzy główne typy UTW: działające jako organizacje pozarządowe (w szczególności stowarzyszenia i fundacje UTW), funkcjonujące w strukturach uczelni wyższych – publicznych i niepublicznych – oraz prowadzone przez jednostki organizacyjne samorządu lokalnego (np. w ramach centrów kultury, bibliotek, ośrodków pomocy społecznej itp.).
Jest jeszcze wiele miejscowości w Małopolsce, gdzie mogą powstaćUTW, które będą przestrzenią do nauki przez całe życie (ang. life long learning), będą działały na rzecz integracji międzypokoleniowej, na rozwój intelektualny, społeczny i fizyczny seniorów. Mogą być przyjaznym miejscem przeciwdziałania izolacji, samotności i wykluczenia osób starszych.
Ciąg dalszy pod galerią zdjęć.
Ile z nich należy do Ogólnopolskiej Federacji Stowarzyszeń UTW, której jest pani prezeską?
– Federacja UTW jako związek stowarzyszeń zrzesza UTW działające w formie stowarzyszeń, posiadających osobowość prawną i zarejestrowanych w Krajowym Rejestrze Sądowym. Jednak misją Federacji UTW, której utworzenie zaproponowałam w 2007 roku podczas ogólnopolskiej konferencji UTW w Płocku, jest konsolidacja i wspieranie całej społeczności UTW w kraju oraz polskich UTW działających za granicą. Federacja UTW obecnie zrzesza 63 UTW - członków zwyczajnych, w tym 11 to stowarzyszenia UTW z Małopolski.
Co daje współpraca UTW z Federacją dla poszczególnych uniwersytetów i ich słuchaczy?
– Federacja UTW oferuje wsparcie doradcze i prawne, reprezentuje UTW w relacjach z rządem, ministrami, parlamentem, Rzecznikiem Praw Obywatelskich, Rzecznikiem Praw Pacjenta, prezesami/dyrektorami instytucji centralnych, władzami uczelni wyższych i placówek naukowych, administracją rządową i samorządową. Z uwagi, że nie ma definicji prawnej uniwersytetu trzeciego wieku, w 2012 roku Federacja UTW – w oparciu o zgromadzone doświadczenia - opracowała publikację pn. „Standardy działania Uniwersytetów Trzeciego Wieku w Polsce”, stanowiącą kompleksowy zbiór rekomendacji dotyczących formalno-prawnych, merytorycznych i organizacyjnych aspektów działalności UTW oraz wytycznych w zakresie współpracy tych organizacji z innymi podmiotami - w tym z uczelniami wyższymi i środowiskiem akademickim oraz samorządem lokalnym i regionalnym. W 2025 r. wydaliśmy już kolejną, czwartą edycję „Standardów” i w 2025-2026 roku realizujemy kolejny projekt, w ramach którego uczestniczące w nim UTW mogą uzyskać Certyfikat „Profesjonalny UTW”.
Pani od lat angażuje się w działalność na rzecz osób starszych. Co dla Pani osobiście jest największą satysfakcją w pracy w środowisku seniorów?
– Doceniając rozwój ruchu UTW w Polsce w latach 1975-2025 oraz jego niezwykle szeroką ofertę programową skierowaną do osób starszych, Senat RP stwierdził, że „(...) UTW stanowią fenomen na skalę światową. Działacze tego ruchu byli pionierami i współautorami kluczowych zmian w polityce senioralnej Polski, szczególnie po 1989 roku.” Senat RP podjął uchwałę z dnia 26 marca 2025 r. w 50. rocznicę powstania pierwszego Uniwersytetu Trzeciego Wieku w Polsce ( M .P. z 2025, poz. 281),w której ponadto podkreślił m.in.: „(...) Obecnie ruch Uniwersytetów Trzeciego Wieku obejmuje około 700 organizacji i zrzesza ponad 200 tysięcy członków, będąc zjawiskiem unikalnym pod względem różnorodności działań i inicjatyw. Chociaż UTW mają w Polsce pięćdziesięcioletnią tradycję, ostatnie dwie dekady były czasem dynamicznego rozwoju systemowej polityki senioralnej, co odzwierciedla rosnące aspiracje polskich seniorów w zakresie nie tylko edukacji, lecz także kultury, sportu, turystyki i rekreacji oraz rozwoju społeczeństwa obywatelskiego. Uniwersytety Trzeciego Wieku stanowią przykład wzorowej organizacji samopomocowej, wspieranej przez uczelniewyższe i samorządy terytorialne. To wspólna misja, której celem jest jak najdłuższe utrzymanie osób starszych w dobrej kondycji intelektualnej, fizycznej i społecznej. Senat Rzeczypospolitej Polskiej wyraża uznanie dla dorobku ruchu Uniwersytetów Trzeciego Wieku oraz podkreślaznaczenie edukacji ustawicznej w aktywizacji seniorów i wykorzystaniu ich potencjału.”. Myślę, że taka ocena mówi sama za siebie i docenia trud, jaki wkładam w działalność, na rzecz tych organizacji.
W Małopolsce działają zarówno UTW z wieloletnią tradycją, jak i takie, które powstały niedawno. Co je łączy?
– Najstarszym w Małopolsce jest Jagielloński Uniwersytet Trzeciego Wieku działający w strukturze organizacyjnej uczelni wyższej - Uniwersytetu Jagiellońskiego, od 1982 roku. Najmłodszym jest stowarzyszenie Uniwersytet Trzeciego Wieku Gmina Krzeszowice, który powstał w ubiegłym roku.
Małopolskie UTW działają w różnorodnych środowiskach – od dużych miast, miasteczek, po małe wsie. Nie można zatem porównywać UTW w dużej uczelni z tym w małej gminie. Inne są potrzeby słuchaczy, inne możliwości organizacyjne i finansowe, inne warunki dostępności, środowisko. Dlatego tak ważne jest, by każda inicjatywa miała swój lokalny charakter i była zakorzeniona w miejscowości, w której działa, jak najbliżej miejsca zamieszkania swoich słuchaczy/studentów – seniorów.
Warto podkreślić, że misją UTW nie jest jedynie edukacja, przekazywanie wiedzy. Chodzi o utrzymanie aktywności, samodzielności i poczucia sprawczości osób starszych, a przede wszystkim o zmianę społecznego postrzegania starości.
Ciąg dalszy pod galerią zdjęć.
Jak powstają programy zajęć UTW? Kto decyduje o ich kształcie – zarząd, wykładowcy, czy sami seniorzy?
– Specyfika działalności UTW polega na tym, że prowadzą one zajęcia – wykłady, seminaria, warsztaty, kursy języków obcych, a także zajęcia aktywności fizycznej, różnorodne formy aktywności kulturalnej i artystycznej oraz w zakresie nowych technologii i przeciwdziałające wykluczeniu cyfrowemu – dostosowane do potrzeb i możliwości grupy wiekowej 60+. Należy zaznaczyć, że rola UTW wiąże się również z podnoszeniem świadomości obywatelskiej seniorów, zwiększeniu ich wiedzy także na temat praw i obowiązków obywatelskich oraz możliwości aktywnego zaangażowania w życie społeczne i publiczne. Wymaga to od liderów UTW kompetencji i umiejętności w zakresie zarządzania, organizacji oraz pozyskiwania funduszy, nawiązywania partnerstw i współpracy z wieloma podmiotami. To nie są działania okazjonalne. Liderzy i zarządy UTW zapewniają, najczęściej w ramach pracy społecznej, dobrą organizację i zarządzanie, przygotowują i realizują edukacyjno-aktywizującą ofertę programową. Działania te wspierają Samorządy Słuchaczy UTW oraz Rady Programowe lub Programowo-Naukowe.
Wśród zgłaszanych problemów UTW wskazują m.in. na brak funduszy na rozwój działalności, trudności lokalowe – na zajęcia i na sekretariat, na problemy kadrowe – brakuje odpowiednio przygotowanych edukatorów dla osób starszych, kompetentnych osób umiejących przygotować oferty grantowe dla UTW. Brak też systemowego wsparcia działań UTW przez samorządy lokalne, co pozwoliłoby na przyjęcie większej liczby słuchaczy/studentów – seniorów. Trudno się zgodzić z tym, że w wieku emerytalnym trzeba czekać na możliwość zapisania się na zajęcia UTW na listach rezerwowych.
Ile kosztuje udział w zajęciach UTW? Czy zawsze wiąże się to z opłatami, czy zdarzają się też zajęcia bezpłatne?
– Stawki opłat członkowskich, wpisowych oraz opłat za zajęcia ustalają władze UTW. Są one zróżnicowane i zależne od wielu czynników. Stowarzyszenia i fundacje UTW przygotowują również oferty w ramach konkursów grantowych na zajęcia i o ile zostaną one pozytywnie ocenione, to stanowią istotne wzbogacenie programu edukacyjno-aktywizującego UTW. Jednak z dotychczasowych doświadczeń wynika, że potrzeb jest znacznie więcej niż możliwości wynikających z dotacji. Dlatego też rozwój wolontariatu seniorów oraz bezinteresowne angażowanie się członków władz w działania UTW mają istotne znaczenie.
Jakie najważniejsze wydarzenia dla seniorów w Małopolsce w roku akademickim 2025/2026 warto wpisać do swojego kalendarza?
– Ten rok jest szczególny. UTW w Polsce obchodzą jubileusz 50-lecia UTW. Pierwszy UTW powstał w Warszawie w 1975 r., a jego założycielką była dr med. Halina Szwarc, wzorując się na modelu francuskim prof. Pierra Vellasa z Uniwersytetu w Tuluzie. Był to trzeci UTW w Europie. W tym roku – z uwagi na Jubileusz 50-lecia UTW - również władze województwa małopolskiego planują szczególne uroczystości z udziałem reprezentacji wszystkich małopolskich UTW. Federacja UTW w listopadzie będzie organizatorem ogólnopolskiej konferencji Forum III Wieku, które odbędzie się w Krakowie. Warto też pomyśleć o przygotowaniach do Ogólnopolskiej Zimowej Senioriady na Podhalu w Rabce Zdroju, której organizatorem jest Stowarzyszenie Rabczański Uniwersytet Trzeciego Wieku - jedynej takiej imprezy rekreacyjno-sportowej dla seniorów, odbywającej się w Małopolsce.
Ciag dalszy pod galerią zdjęć.
Choć wielu seniorów już korzysta z oferty UTW, są tacy, którzy wciąż się wahają. Jakie korzyści daje udział w UTW?
– Przykładów na pozytywną zmianę życia poprzez udział w zajęciach UTW znam bardzo dużo. Najważniejsze to jednak spotkania w gronie rówieśniczym, wspólne planowanie wyboru warsztatów, wyjazdów edukacyjnych, zajęć na sali gimnastycznej czy na basenie. Wielką radością podzielił się ze mną jeden ze słuchaczy, który korzystał z warsztatów komputerowych i mógł wysłać maila do swoich wnuków za granicę.
Po prostu warto się zainteresować ofertą UTW, warto też nawiązać rozmowę ze znajomymi, którzy są słuchaczami UTW, można wziąć udział w „otwartych wykładach”. Każdy może znaleźć takie zajęcia, które go zainteresują. W grupie zawsze jest raźniej.
fot. arch. pryw. W. Borczyk / pixabay
