Dr Antoni Pajdak (1894-1988) z Biskupic, prawnik, uczestnik walk o niepodległą Polskę od Związku Walki Czynnej przez Związek Strzelecki, Legiony PPS-WRN, Powstanie Warszawskie, proces 16-tu, w latach 1945 -1950 więzień Łubianki, w latach 1950-1955 zesłany na Sybir, przez Komitet Obrony Robotników do Solidarności. Cale życie poświęcił walce o Niepodległość Ojczyzny i Prawa Człowieka.
Antoni Pajdak urodził się 7. 12. 1894 r. w Biskupicach k. Wieliczki, syn Józefa Pajdaka i Katarzyny z domu Kasprzyk. Ojciec, początkowo rolnik, pracował jako górnik w kopalni w Morawskiej Ostrawie. Był członkiem, Polskiej Socjalno-Demokratycznej Galicji i Śląska Cieszyńskiego, potem Polskiej Partii Socjalistycznej. On zaszczepił Antoniemu idee PPS. Antoni miał trzech braci: Juliana, Wiktora, Henryka. Do 13-tego roku życia wychowywał się przy rodzicach i w rodzinnej wsi chodził do szkoły podstawowej. Naukę kontynuował w czteroklasowej Szkole Pospolitej Męskiej w Wieliczce. W latach 1907 – 1915 uczęszczał do Gimnazjum w Krakowie. W 1905 r. zdał maturę w Gimnazjum św. Anny. W latach gimnazjalnych należał do Związku Walki Czynnej, Związku Strzeleckiego. Po wybuchu I wojny światowej wstąpił do Legionów Polskich i w latach 1914-1917 służył pod pseudonimem „Ludor” w I Brygadzie J. Piłsudskiego. Brał udział w walkach pod Krzywopłotami, Łowczówkiem itd. – został ranny. W lutym 1917 r. został skierowany do konspiracyjnej Polskiej Organizacji Wojskowej na Lubelszczyźnie. W lipcu tegoż roku był aresztowany przez władze austriackie, odesłany do Legionów, po odmowie złożenia przysięgi na wierność Austrii wcielony do armii austriackiej i wysłany na front włoski. Po powrocie do Krakowa, w styczniu 1919 r. został słuchaczem kursu Akademii Handlowej. Tegoż roku rozpoczął studia na Wydziale Prawa Uniwersytetu Jagiellońskiego i jednocześnie od maja do lutego 1920 r. pracował w Wojskowej Fabryce Wozów. Od 1917 r. był członkiem Polskiej Partii Socjalno-Demokratycznej, a następnie w PPS przez całe międzywojnie. W lipcu 1920 r. w związku z zagrożeniem bolszewickim i marszem Armii Czerwonej na Warszawę, zgłosił się na ochotnika do Wojska Polskiego – na froncie nie walczył. 25. 08. 1920 r. zawarł związek małżeński z Janiną Gawlik. W 1923 r. przyszła na świat córka Wiesława. W 1922 r. po egzaminie otrzymał na UJ tytuł doktora praw. Od 1923 r. pracował kolejno jako urzędnik w starostwie powiatowym w Radomsku, wicestarosta w Koninie, następnie w Słupcy. W latach 1928-1930 był burmistrzem Radomska. Gdy w 1935 r. złożył egzamin adwokacki był adwokatem w Krakowie (przy ul. Grodzkiej 39 miał własną kancelarię) a w 1939 r. został wybrany wiceprezydentem Krakowa.
We wrześniu 1939 r. jako oficer rezerwy został powołany do służby wojskowej i skierowany do Wojewódzkiej Komendy Policji Państwowej w Krakowie, wraz z oddziałem policji wycofał się na wschód. W drugiej połowie września, już po wkroczeniu Armii Czerwonej, oddział policji został rozwiązany, A. Pajdak uniknął niewoli. Od końca 1939 r. ukrywał się w rodzinnej wsi Biskupice. Kontakt między nim a kierownictwem konspiracyjnym PPS utrzymywała jego córka – Wiesława.
W latach 1939-1945 był w PPS-WRN komendantem Milicji Robotniczej; od 1940 r. w Politycznym Komitecie Porozumiewawczym, następnie w Krajowej Reprezentacji Politycznej i Radzie Jedności Narodowej. W Krakowie należał do grupy działaczy, która organizowała pomoc dla więźniów obozu koncentracyjnego KL Auschwitz, pomagał w działalności „Żegoty” w ratowaniu Żydów. Jego córka ps. „Krystyna” brała też czynny udział w ratowaniu Żydów organizowanej przez „Żegotę”. Od 1943 r. był drugim zastępcą Delegata Rządu RP w Londynie na Kraj, któremu podlegały dwa departamenty Delegatury Rządu: Pracy i Opieki Społecznej oraz Kolei. W latach 1944-1945 był w Krajowej Radzie Ministrów pod pseudonimem „Antoni Traugutt”. Uczestnik Powstania Warszawskiego. Po kapitulacji oddziałów powstańczych A. Pajdak wydostał się z Warszawy razem z ludnością cywilną. Kontynuował działalność konspiracyjną na stanowisku ministra-członka Krajowej Rady Ministrów, urzędującej między innymi w Podkowie Leśnej i Piotrkowie. Rozkazem Dowódcy AK z grudnia 1944 r. A. Pajdak został odznaczony Złotym Krzyżm Zasługi z Mieczami.
W 1945 r. kontynuował swą pracę. Została ona przerwana przez podstępne aresztowanie przez NKWD w nocy z 27 na 28.03.1945 r. w Pruszkowie 16-tu przywódców Polskiego Państwa Podziemnego, a wśród nich i Antoniego Pajdaka - ich uprowadzenie do Moskwy. Osadzono ich w więzieniu na Łubiance mimo zagwarantowanego wcześniej bezpieczeństwa. Następnie w tzw. Procesie Szesnastu skazano ich na pobyt w więzieniu. Na najwyższy wyrok od 5 do 10 lat skazano gen. Leopolda Okulickiego (ostatni dowódca Armii Krajowej), Jana Jankowskiego (wicepremier, Delegat Rządu na Kraj), Stanisława Jasiukowicza (z-cę Delegata Rządu RP na Kraj) i Adama Bienia (pierwszy zastępca Delegata Rządu RP na Kraj). Trzej pierwsi nie przeżyli pobyty w więzieniu. Wśród uwięzionych był Antoni Pajdak, zastępca Delegata Rządu na Kraj. Na skutek jego niezłomnej postawy w śledztwie (odmowa jakichkolwiek zeznań) jego sprawę wyłączono z moskiewskiego procesu szesnastu. W osobnym tajnym postępowaniu we wrześnie 1945 r. został skazany na 5 lat więzienia (do 1949 r. był osadzony w Moskwie, następnie we Włodzimierzu nad Klaźmą, na północny-wschód od Moskwy) i 5 lat zesłania na Syberię, gdzie w Kraju Krasnojarskim w Onaczuńskim gospodarstwie leśnym pracował jako drwal).
W czasie pobytu Pajdaka w więzieniu żona i córka nie ustawały w staraniu o jego zwolnienie. Z tego powodu żona Janina została aresztowana 3.11.1947 r. w Krakowie i zmarła 24 listopada w szpitalu. Według oficjalnego komunikatu popełniła samobójstwo rzucając się na bruk z trzeciego piętra budynku więzienia. W dwa dni po uwięzieniu matki, 5.11.1947 r., w Warszawie aresztowano córkę Pajdaka – Wiesławę – studentkę Akademii Stomatologicznej. Została osadzona najpierw w podziemiach Ministerstwa Bezpieczeństwa przy ul. Koszykowej, a po tygodniach przesłuchań przewieziono ją do więzienia na Mokotowie przy ul. Rakowieckiej. W tym więzieniu posługując się alfabetem Morse a nawiązała kontakt z siedzącym w sąsiedniej celi Jerzym Śmiechowskim, oficerem Narodowych Sił Zbrojnych aresztowanym za zorganizowanie ucieczki z Polski ostatniego Delegata Rządu na Kraj, posła PSL – Stefana Karbońskiego z żoną. Po paru miesiącach „rozmów” Wiesława i Jerzy zaręczyli się, o czym informacja rozeszła się po mokotowskim więzieniu. Ich ślub odbył się 9.04. 1953 r. w więzieniu w Grudziądzu, gdzie Wiesława Pajdak odsiadywała wyrok. Po śmierci Stalina rodzina w kraju rozpoczęła starania o zwolnienie Pajdaka. W kwietniu 1955 r. wypuszczono go i pozwolono wyjechać na Białoruś. Kilka miesięcy czekał na dokumenty i zezwolenie na wyjazd do Polski, a tymczasem pracował w fabryce zapałek w Borysewie. Powrócił do kraju 27.08.1955 r. i zamieszkał u córki w Warszawie. Pomimo nie najlepszego zdrowia rozpoczął starania o pracę w zawodzie adwokata. Konsekwencją starań Wiesławy i Jerzego Śmiechowskich o uwolnienie ojca było ich wysiedlenie z 10-ciomiesięcznym dzieckiem, zimą 1955 r. z Warszawy do baraków w Zielonej Górze.
A.Pajdak 1. 03.1956 r. rozpoczął pracę w Spółce Wydawniczej „PAX” w Warszawie, potem w Zespole Adwokackim nr 10 i Centrali Przemysłowo-Handlowej jako radca prawny. W 1968 r. przeszedł na emeryturę. Mimo podeszłego wieku i złego stanu zdrowia od końca lat 60-tych uczestniczył w różnych inicjatywach społecznych, domagając się swobód obywatelskich. Składał swój podpis pod pierwszymi listami protestacyjnymi przeciwko naruszaniu przez władze praworządności. W 1972 r. współinicjator wystąpienia (z grupą byłych legionistów) do premiera rządu PRL z memoriałem domagającym się uczciwej oceny czynu zbrojnego Legionów. W grudniu 1975 r. sygnatariusz Listu 59 do Sejmu PRL przeciwko planowanym zmianom w Konstytucji, w styczniu 1976 r. współautor Listu 14 przeciw konstytucyjnemu zapisowi o nierozerwalności sojuszu z ZSRS itd.. We wrześniu 1976 r. był jednym z założycieli Komitetu Obrony Robotników i z tego tytułu obserwator procesów radomskich. W marcu 1977 r. A. Pajdak podpisał deklarację założycielską Ruchu Obrony Praw Człowieka i Obywatela. W związku z tym został zaliczony do ludzi o poglądach krańcowo prawicowych, rewizjonistycznych, syjonistycznych, którzy przez całe życie stali po stronie reakcji. Za tę działalność był kilkakrotnie wzywany przez Służbę Bezpieczeństwa na przesłuchania i atakowany w oficjalnej prasie. Od 5 . 01. 1976 r. do – 23. 09. 1983 r. był rozpracowywany przez Wydz. III/III-2 KS MO/SUSW w ramach SOR krypt. Prawnik. Mimo nacisków A. Pajdak nie zaprzestał działalności opozycyjnej. 11.03.1981 r., kiedy wracał do domu przy ul. Śliskiej, przy windzie został zaatakowany gazem i pobity przez „nieznanego sprawcę”. Przez wiele tygodni lekarze walczyli o jego życie. Miał wówczas 87 lat. Prokuratura umorzyła postępowanie w tej sprawie. Po powrocie ze szpitala brał czynny udział w pracach „Solidarności”. Był honorowym członkiem Społecznego Komitetu Obchodów 25 Rocznicy Poznańskiego Czerwca. W 1986 r. był sygnatariuszem listu do Michaiła Gorbaczowa z wnioskiem o spowodowanie powrotu do Polski prochów tych spośród Szesnastu, którzy zginęli w ZSRR: Jankowskiego, gen. Okulickiego, Jasiukowicza. Odznaczony Krzyżem Niepodległości (1932), Krzyżem Komandorskim z Gwiazdą Orderu Odrodzenia Polski (Londyn 1988) i pośmiertnie w 2006 r. Krzyżem Komandorskim z Gwiazdą Orderu Odrodzenia Polski.
Antoni Pajdak zmarł 20. 03.1988 r. u progu upadku komunizmu. Spoczywa na Cmentarzu Powązkowskim w Warszawie. W 1990 r. Wiesława Śmiechowska otrzymała pismo z ambasady PRL w Moskwie, informujące ją, że Sąd Najwyższy ZSRR unieważnił wyrok wydany 14.11.,1945 r. na Ojca Pana śp. ministra Antoniego Pajdaka i tym samym Ojciec został zrehabilitowany.
Antoni Pajdak został upamiętniony w Biskupicach i Wieliczce. Jest wzorem w walce o niepodległa Polskę i prawa człowieka dla obecnego i przyszłych pokoleń.
07.05.2006 r. w Biskupicach przed Szkołą Podstawową odsłonięto popiersie Antoniego Pajdaka
fot – z lewej W. Śmiechowska odsłania pomnik
( i miejscowej bibliotece nadano jego imię. Gośćmi uroczystości byli m.in. Wiesława Śmiechowska, córka A. Pajdaka z synem Wojciechem i wnukiem, Tadeusz Żaczek, autor książki „ANTONI PAJDAK (1894-1988)” (z której korzystałam przy opracowaniu nn. artykułu), delegacja Stowarzyszenia „Klub Przyjaciół Wieliczki” z niżej podpisaną. Urząd Gminy Biskupice wydał książkę pt. „Od Pruszkowa do Łubianki”
08.09. 2006 r. w Wieliczce przed Pomnikiem Niepodległości odsłonięto tablicę PPRO MEMORIA”, na której znajduje się 16-cie imion i nazwisk przedstawicieli władz Polskiego Państwa Podziemnego.
Tablicę odsłonięto staraniem sp. Kazimierza Guzikowskiego ps. „Skoplak”, „Rota”, prezes Światowego Związku Żołnierzy Armii Krajowej na okręg Małopolska i władz Gminy Wieliczka, burmistrza Józefa Dudy i v-ce burmistrza Tadeusza Korczaka.
Wiesława Śmiechowska była członkiem Klubu Przyjaciół Wieliczki w Warszawie. Była zaprzyjaźniona ze śp. Marią i Mieczysławem Stachurami z Koźmic Wielkich, członkami Klubu i dzięki nim ją poznałam.
Opracowała Jadwiga Duda
