[FRAGMENT KSIĄŻKI] Ile prawdy w filmach o Indianie Jonesie? Poznaj fakty i mity kryjące się za kultową postacią

Arka Przymierza, Święty Graal, podziemne sanktuaria, kryształowe czaszki, zaginione miasta Amazonii, tajemnicze starożytne zabytki... Nie tylko kreatywność filmowców pozwoliła na stworzenie tak ciekawych i wciągających przygód Indiany Jonesa. Ten najbardziej rozpoznawalny na świecie archeolog posiada swoje pierwowzory w historii. Ile prawdy kryje się za postacią uwielbianego przez ludzi na całym świecie Indiany Jonesa? Dzięki wydawnictwu Skarpa Warszawska możecie dowiedzieć się tego z książki „Tropiciel skarbów” autorstwa Adama Węgłowskiego!

Średniowieczni krzyżowcy, wiktoriańscy pasjonaci, hitlerowscy fanatycy czy szaleni milionerzy, a nie zabraknie również zaskakujących polskich wątków! Poznajcie wszystkie prawdziwe krucjaty poprzedników i następców Indiany Jonesa, które w swojej książce opisał polski dziennikarz i pisarz Adam Węgłowski. Archeolog jedyny w swoim rodzaju…

O Indianie Jonesie i jego przygodach pełnych pułapek słyszał chyba każdy. Ta fikcyjna postać archeologa, stworzona przez reżysera Stevena Spielberga i scenarzystę Georgea Lucasa, a mistrzowsko odegrana przez amerykańskiego aktora Harrisona Forda, łączy w sobie poczucie przygody i szczerą miłość do wiedzy. Jones szanuje inne kultury, a jednocześnie chętnie kradnie ich cenne artefakty... Jego przygody wypełnione są niebezpieczeństwami, ukrytymi pułapkami, tajemniczymi kultami, a przede wszystkim zagadkami. Jones jest inteligentnym i biegłym w walce bohaterem, a jego atrybuty – kapelusz przeciwsłoneczny, skórzana kurtka, fedora, rewolwer oraz bicz – stały się nieodłączną częścią jedynego w swoim rodzaju archeologa.

Seria filmowych hitów

Pierwszy raz widzowie mieli okazję poznać wyjątkową postać Indiany Jonesa w 1981, podczas premiery filmu „Poszukiwacze zaginionej Arki”, w której to poszukuje biblijnej Arki Przymierza posiadającej niezwykłą moc. Cała seria składa się z czterech filmów. W „Indiana Jones i Świątyni Zagłady” (1984) jego celem jest odnalezienie świętego kamienia sanktuariów w Indiach. W „Indiana Jones i ostatniej krucjacie” (1989) ściga się z nazistami w poszukiwaniu Świętego Graala. W czwartym filmie, „Indiana Jones i Królestwo Kryształowej Czaszki” (2008), bohaterowi przypisuje się odkrycie starożytnego królestwa w Ameryce Południowej, związanego z tajemniczymi kryształowymi czaszkami.
Fani tej kultowej postaci z niecierpliwością wyczekują daty 30 czerwca tego roku, kiedy to ukaże się piąta część serii pod nazwą „Indiana Jones i artefakt przeznaczenia” tym razem w reżyserii Jamesa Mangolda, lecz nadal z niezastąpionym Harrisonem Fordem.

Przygody archeologa z historią w tle

Filmy o Indianie Jonesie zaliczamy do tych z rodzaju przygodowych, ale to co zdecydowało o ich sukcesie, to dosyć swobodne użycie osadzonych w kulturze popularnej motywów związanych ze starożytnymi artefaktami i cywilizacjami. Steven Spielberg i George Lucas zgodnie z licentia poetica zawsze byli skłonni poświęcić dokładność historyczną na rzecz fantazyjnej fabuły, ale zawsze dokładali też starań, aby wszystkie przygody archeologa były zbliżone do rzeczywistej wiedzy naukowej. Adam Węgłowski w swojej książce wyjaśnia, jakie fakty historyczne pozwoliły twórcom na stworzenie tej ikonicznej serii filmowej, co ze scenariusza wydarzyło się na prawdę, a co okazało się wytworem ich wyobraźni.
Sięgnij po książkę przed premierą filmu!

Przygody Indiany Jonesa pełne są ekscytujących akcji, zagadek archeologicznych i historycznych tajemnic. Postać ta stała się ikoną kultury popularnej, utożsamianą z odwagą, inteligencją i przygodą. Jego postać przyciągnęła rzesze fanów na całym świecie, a filmy zyskały status klasyków przygodowego kina. Premiera „Tropiciela skarbów” wyjaśniającego fakty i mity zawarte w filmach o Indianie Jonesie już 28 czerwca!

Książka dostępna tutaj.

Dzięki uprzejmości wydawnictwa Skarpa Warszawska prezentujemy fragment książki

CZĘŚĆ I

Poszukiwacze zaginionych arek

Zaczęło się w roku 1981. Na fali popularności wielkich filmowych widowisk sensacyjno-przygodowych, które nazwano Kinem Nowej Przygody, na ekrany w USA weszli Poszukiwacze zaginionej Arki(Raiders of the Lost Ark). Reżyserem filmu był Steven Spielberg, znany już dzięki Szczękomoraz Bliskim spotkaniom trzeciego stopnia,natomiast pomysłodawcą i producentem George Lucas, ojciec Gwiezdnych wojen. Wcielając się w postać głównego bohatera, zawadiackiego archeologa Indiany Jonesa, pozycję gwiazdy ugruntował Harrison Ford, znany już z roli Hana Solo. Film odniósł gigantyczny sukces. Był tak popularny, że trafił do kin na całym świecie. W Polsce pojawił się w 1984 roku, z tradycyjnym dla czasów PRL kilkuletnim opóźnieniem. Mistrzowie polskiego plakatu swoimi grafikami, tak różnymi od typowych promocyjnych posterów z Zachodu, przekonywali, że fani Nowej Przygody nie będą rozczarowani. Na plakacie Jakuba Erola przez oczodoły złowrogiej czaszki przeciska się, niczym wielki robak, bicz Jonesa. Na grafice Grzegorza Marszałka wokół głowy Indiany wirują gadżety z filmu: jadowity wąż, bat, hitlerowska flaga, a nawet składany wieszak używany przez straszliwego gestapowca. Polacy, zwłaszcza młodzież, walczyli w kolejkach o bilety na ten film niczym o mięso, cukier i papier toaletowy, ówczesne symbole dobrobytu. Zdarzały się przepychanki, ale nic w Polsce nie mogło się równać z wypadkami na Haiti, opisanymi przez amerykańskiego antropologa Wade’a Davisa. Haitańska publiczność, w latach osiemdziesiątych wciąż zabobonnie wierząca w duchy i zombie, niesamowicie żywiołowo reagowała na kolejne sceny, chociaż kopia filmu była niewyobrażalnie marnej jakości. Napięcie rosło aż do kulminacyjnej sceny, w której duchy z Arki Przymierza wystrzeliwują w niebo, a ciało złowrogiego nazisty zaczyna się groteskowo roztapiać. Jak pisze Wade, w kinie zapanowało istne pandemonium, podczas którego ktoś krzyknął: „Wilkołak!”, kto inny ostrzegał przed dalszym oglądaniem kobiety w ciąży, a jeszcze inni poprawiali wstążki mające chronić przed złym urokiem¹. Taka była siła wielkiego ekranu.

Indiana Jones, uosobienie romantyczno-przygodowej wizji archeologii, stał się z miejsca ikoną kina. Łatwo rozpoznawalną: z charakterystycznym kapeluszem typu fedora, skórzaną kurtką, torbą, biczem i rewolwerem. Niewielu fanów rozpoznało w nim lepszą kopię Harry’ego Steele’a – awanturnika granego przez Charltona Hestona w zapomnianym filmie Sekret Inków z 1954 roku. Kto by pamiętał o takich starociach? Indiana Jones – profesor archeologii z uniwersytetu w Princeton, w razie potrzeby ruszający po skarby na koniec świata – przerósł poprzednika pod każdym względem. I miał się pojawić w kolejnych filmach! Obraz Spielberga nie tylko rozkręcił filmową maszynę do zarabiania pieniędzy i sprawił, że Indiana Jones stał się ikoną kina, ale także wywarł wpływ na publiczność. Miliony młodych widzów zaczęły marzyć o zawodzie archeologa. Najwyraźniej uwierzyli, że to życie pełne przygód (i nie zrażało ich, że doktor Jones i jego konkurenci zniszczyli wiele bezcennych zabytków, nim dotarli do celu). Ci zaś widzowie, którzy byli już zbyt starzy, by marzyć o studiowaniu archeologii, skupili się na filmowym skarbie, Arce Przymierza. Kinowy sukces ożywił zainteresowanie tym tajemniczym obiektem, opisanym w Biblii. Okazuje się, że trwające wiele wieków próby zidentyfikowania i odnalezienia Arki zapewniłyby materiały nie na film, a na kilka sezonów serialu.

Wunderwaffe Mojżesza

W Starym Testamencie czytamy, że Arka powstała po ucieczce Żydów z Egiptu, co naukowcy nietraktujący tego wydarzenia jako mit umiejscawiają około 1300–1200 roku p.n.e. Stojący na czele Izraelitów Mojżesz miał wtedy rozmawiać z Jahwe, jedynym Bogiem, na górze Synaj. Otrzymał tam tablice z przykazaniami, których przestrzeganie miało zapewnić Izraelitom boską ochronę. Stali się narodem wybranym. Mojżesz usłyszał także od Boga polecenie zbudowania skrzyni, czyli arki, w której miały być przechowywane owe kamienne tablice.

I uczynią arkę z drzewa akacjowego; jej długość będzie wynosiła dwa i pół łokcia; jej wysokość półtora łokcia i jej szerokość półtora łokcia. I pokryjesz ją szczerym złotem wewnątrz i zewnątrz, i uczynisz na niej dokoła złote wieńce. Odlejesz do niej cztery pierścienie ze złota i przymocujesz je do czterech jej krawędzi: dwa pierścienie do jednego jej boku i dwa do drugiego jej boku. Rozkażesz zrobić drążki z drzewa akacjowego i pokryjesz je złotem. I włożysz drążki te do pierścieni po obu bokach arki celem przenoszenia jej. Drążki pozostaną w pierścieniach arki i nie będą z nich wyjmowane. I włożysz do arki Świadectwo, które dam tobie².

Zatem skrzynia na tablice z dziesięcioma przykazaniami była drewniana i pokryta złotą blachą. Miała wymiary około 135×80×80 cm, a przenoszono ją na specjalnych drążkach. To jednak nie wszystko. Na wierzchu skrzyni znajdował się tzw. kaporet, czyli przebłagalnia. To miejsce, w którym miał objawiać się Jahwe. Jej szczegółowy opis także znalazł się w Biblii.

I uczynisz przebłagalnię ze szczerego złota: długość jej wynosić będzie dwa i pół łokcia, szerokość zaś półtora łokcia; dwa też cheruby wykujesz ze złota. Uczynisz zaś je na obu końcach przebłagalni. Jednego cheruba uczynisz na jednym końcu, a drugiego cheruba na drugim końcu przebłagalni. Uczynisz cheruby na końcach górnych. Cheruby będą miały rozpostarte skrzydła ku górze i zakrywać będą swymi skrzydłami przebłagalnię, twarze zaś będą miały zwrócone jeden ku drugiemu […] Tam będę się spotykał z tobą i sponad przebłagalni i spośród cherubów, które są ponad Arką Świadectwa, będę z tobą rozmawiał o wszystkich nakazach, które dam za twoim pośrednictwem
Izraelitom³.

Arka Przymierza nie służyła jednak tylko jako skrzynia-archiwum (w której złożono jeszcze m.in. naczynie z manną⁴, która spadła Izraelitom z nieba, oraz zakwitłą laskę arcykapłana Aarona⁵, brata Mojżesza) czy narzędzie komunikacji. Wedle Biblii stanowiła także potężną broń. Doświadczyli tego m.in. mieszkańcy starożytnego Jerycha. Opierało się ono w Ziemi Obiecanej kultowi Jahwe i walczyło z Izraelitami dowodzonymi przez Jozuego:

Jerycho było silnie umocnione i zamknięte przed Izraelitami. Nikt nie wychodził ani nie wchodził. I rzekł Pan do Jozuego: „Spójrz, Ja daję w twoje ręce Jerycho wraz z jego królem i dzielnymi wojownikami. Wy wszyscy, uzbrojeni mężowie, będziecie okrążali miasto codziennie jeden raz. Uczynisz tak przez sześć dni. Siedmiu kapłanów niech niesie przed arką siedem trąb z rogów baranich. Siódmego dnia okrążycie miasto siedmiokrotnie, a kapłani zagrają na trąbach. Gdy więc zabrzmi przeciągle róg barani i usłyszycie głos trąby, niech cały lud wzniesie gromki okrzyk wojenny, a mur miasta rozpadnie się na miejscu i lud wkroczy, każdy wprost przed siebie”. Jozue, syn Nuna, wezwał kapłanów i rzekł im: „Weźcie Arkę Przymierza, a siedmiu kapłanów niech niesie siedem trąb z rogów baranich przed Arką Pańską”. Po czym rozkazał ludowi: „Wyruszcie i okrążcie miasto, a zbrojni wojownicy niech idą przed Arką Pańską”. I stało się, jak Jozue rozkazał ludowi⁶.

W obliczu wyroku Jahwe (i zgodnie z obyczajami epoki) zdobywcy nie mieli litości. „Lud wzniósł okrzyk wojenny i zagrano na trąbach. Skoro tylko lud usłyszał dźwięk trąb, wzniósł gromki okrzyk wojenny i mury rozpadły się na miejscu. A lud wpadł do miasta, każdy wprost przed siebie, i tak zajęli miasto. I na mocy klątwy przeznaczyli pod ostrze miecza wszystko, co było w mieście: mężczyzn i kobiety, młodzieńców i starców, woły, owce i osły”⁷. Wunderwaffe Mojżesza w akcji opisana jest też w Midraszu, zbiorze żydowskich legend. „Dwa ogniste płomienie wystrzeliły spomiędzy cherubów nad Arką, paląc węże, skorpiony i ciernie na jej drodze i niszcząc wrogów Izraela”⁸. Podobną scenę widzimy na rycinie w księdze, którą pokazuje agentom amerykańskiego rządu Indiana Jones. Rysunek powstał na potrzeby filmu, aczkolwiek odpowiada powszechnym wyobrażeniom o sile Arki. Ponadto za jej pośrednictwem władcy Izraelitów radzili się Jahwe przed bojami z Filistynami. Owi konkurenci narodu wybranego w Ziemi Obiecanej zaliczani są do tajemniczych starożytnych Ludów Morza. Z badań ich inskrypcji i ceramiki wynika, że zapewne mieli jakieś związki z Mykeńczykami i Minojczykami. Filistyni, z których najsławniejszy to olbrzymi Goliat z Gat, byli twardymi wojownikami. Nawet cudowne moce nie pomagały Izraelitom. Po wygranej bitwie pod Eben-Haezer około 1050 roku p.n.e.⁹Filistynom udało się nawet przejąć na jakiś czas Arkę Przymierza, nie potrafili jednak poskromić drzemiących wewnątrz sił. Najpierw doświadczyli ich mocy filistyńscy bogowie w świątyni Dagona w mieście Aszdod, gdzie umieszczono Arkę.

Gdy wczesnym rankiem mieszkańcy Aszdodu wstali i weszli do świątyni Dagona, spostrzegli, że oto Dagon leżał twarzą do ziemi przed Arką Pańską. Podniósłszy Dagona znów ustawili go na jego miejscu. Ale gdy następnego dnia wstali wczesnym rankiem, zauważyli, że Dagon znów leży twarzą do ziemi przed Arką Pańską, a głowa Dagona i dwie dłonie rąk są odcięte na progu, na swoim miejscu pozostał jedynie tułów¹⁰.

Nagle Filistyni zaczęli chorować. „Ręka Pańska zaciążyła nad mieszkańcami Aszdodu i przeraziła ich. Ukarał On guzami tak mieszkańców Aszdodu, jak i jego okolic”. Arkę przerzucano z miasta do miasta, a jej wizyta wszędzie kończyła się zarazą¹¹. W końcu, po siedmiu miesiącach, Filistyni postanowili zwrócić skrzynię Izraelitom. Kapłani i wróżbici poradzili im przy tym: „Sporządźcie podobizny guzów i podobizny myszy, które niszczą kraj, a oddajcie cześć Bogu Izraela; może odejmie rękę swą od was, od bogów waszych i od waszego kraju”¹². Jednak moc tajemniczej skrzyni manifestowała się także wobec samych Izraelitów, gdy postępowali z nią nieostrożnie. Doświadczył tego niejaki Uzza, gdy prowadził wóz z Arką do Jerozolimy. „Uzza wyciągnął rękę, aby podtrzymać Arkę, ponieważ woły szarpnęły. Gniew Boży zapłonął przeciwko Uzzie i poraził go za to, że dotknął ręką Arki, i umarł”¹³. Czasy starotestamentalne nie znały litości.

1 Wade Davis, The Serpent and the Rainbow, Simon and Schuster, New York i in. 2010, s. 224.
2 Księga Wyjścia 25,9–16, w: Biblia Tysiąclecia, Wydawnictwo Pallottinum, Poznań–Warszawa 1980, s. 91.
3 Ibidem, Księga Wyjścia 25,17–22, s. 91.
4 Ibidem, Księga Wyjścia 16,33–34, s. 84.
5 List do Hebrajczyków 9,4, w: Biblia Tysiąclecia, op. cit., s. 1366.
6 Księga Jozuego, 6,1–8, w: Biblia Tysiąclecia, op. cit., s. 210–211.
7 Ibidem, Księga Jozuego, 6,20–21, s. 211.
8 Tudor Parfitt, Arka Przymierza odnaleziona, Amber, Warszawa 2008, s. 45 .
9 Simon Sebag Montefiore, Jerozolima. Biografia, Wydawnictwo Magnum, Warszawa 2011, s. 22.
10 1 Księga Samuela 5,2–4, w: Biblia Tysiąclecia, op. cit., s. 262.
11 Ibidem, 1 Księga Samuela 5,6–12, s. 263.
12 Ibidem, 1 Księga Samuela 6,1–5, s. 263.
13 Pierwsza Księga Kronik, 13,9–10, w: Biblia Tysiąclecia, op. cit., s. 379.

Adam Węgłowski – urodzony 1975 roku, w Ełku, polski dziennikarz i pisarz, redaktor naczelny magazynu „Focus Historia” którego teksty czytelnicy znaleźć mogą na łamach „Przekroju”, „Tygodnika Powszechnego”, „Skarpy Warszawskiej”, „Historii bez tajemnic”, a także w serwisie „Oko.Press”, na stronach „Ciekawostek historycznych” i „National Geographic”. Autor, który najlepiej odnajduje się w powieściach historycznych i kryminałach, szczególnie tych retro. Jego debiutancka powieść „Przypadek Ritterów” doczekała się ostatecznie całej serii o detektywie Kamilu Kordzie. Ceni sobie dobre gry planszowe z elementami historii.

Fot. gł. i inf.: Materiały prasowe, Wydawnictwo Skarpa Warszawska