„Sokrates i wszyscy święci”, czyli Dariusz Karłowicz na skrzydłach wiary i rozumu

Starożytni filozofowie i Ojcowie Kościoła. Ateny i Jerozolima. Uczniowie Akademii i uczniowie Kościoła. Filozofia i Wiara. Wreszcie Rozum i Objawienie. Czy rzeczywiście takie antagonizowanie jest uzasadnione? Czy, funkcjonujący także w dzisiejszych czasach, podział na to, co racjonalne i to, co objawione jest nie do pogodzenia? Odpowiedzieć na to pytanie stara się Dariusz Karłowicz w swojej najnowszej książce „Sokrates i wszyscy święci. O postawie Starożytnych chrześcijan wobec rozumu i filozofii”.

Już sam tytuł jest prowokacyjny. Z dwóch względów. Po pierwsze o Sokratesie w tej książce raczej nie przeczytamy. Po drugie zestawienie starożytnego filozofa z chrześcijańskimi wzorami cnót wydaje się na pierwszy rzut oka poniekąd obrazoburcze. Karłowicz udowadnia jednak, że wcale tak nie jest, a wspólnym mianownikiem dla profanum filozofii i sacrum wiary jest postać Justyna, do wypowiedzi którego nawiązuje tytuł książki, a który uznawany jest za pierwszego starożytnego myśliciela, który się nawrócił. Można powiedzieć, że w jego przypadku owo profanum filozofii doprowadziło do sacrum wiary – został bowiem świętym kościoła katolickiego i prawosławnego. Zdaniem Justyna sprawiedliwi poganie byli w pewnym sensie chrześcijanami.

Ale nie tylko o Justynianie jest ta książka. Karłowicz cofa się do pierwszych wieków chrześcijaństwa, do pism Klemensa z Aleksandrii, Tacjana oraz Tertuliana, pokazując jak wiele z początków chrześcijaństwa mają w sobie czasy w których przyszło nam żyć obecnie. Czasy w których wiara kojarzona jest z nonsensem, a jej pogodzenie z racjonalizmem wydaje się być niemożliwe. Czy tak rzeczywiście jest? Jak pokazuje najnowsza praca polskiego filozofa dychotomia wiary i nauki (rozumu) obecne były od pierwszych wieków istnienia chrześcijańskiej wspólnoty. Karłowicz przypomina o tym przytaczając i analizując teksty wspomnianych wyżej chrześcijańskich myślicieli.

„Sokrates i inni święci” objętościowo nie jest duża. Jednak zawarte w niej bogactwo treści przyprawia o zawrót głowy. Ale spokojnie, nie jest to „suchy” akademicki wykład, przygotowany dla studentów teologii, ani filozoficzna rozprawa dla specjalistycznego periodyku. Karłowicz wyjaśnia przedstawiane kwestie z elegancją erudyty i od podstaw, zarysowując tło historyczne wczesnochrześcijańskich sporów i tłumacząc różnice w ówczesnym i dzisiejszym pojmowaniu kluczowych pojęć. Z pewnością jest to pozycja zarówno dla tych, którzy będący wierzącymi szukają filozoficznej podbudowy swojej wiary, jak i tych, którzy drogą rozumu poszukują "czegoś więcej".

Na koniec wypada tylko zacytować myśl św. Jana Pawła II z jego encykliki Fides et ratio, w której pisał:

Wiara i rozum (Fides et ratio) są jak dwa skrzydła, na których duch ludzki unosi się ku kontemplacji prawdy.

Najnowsza pozycja w katalogu Teologii Politycznej – Sokrates i inni święci Dariusza Karłowicza – to książka poświęcona postawom starożytnych chrześcijan wobec rozumu i filozofii. Książka jest zachętą do przepracowania na nowo myśli Ojców Kościoła.

O książce napisali:

Ta ważna książka wyraźnie pokazuje, że stosunek Chrześcijaństwa do nauczania pogańskiego nie odpowiadał naszemu dzisiejszemu rozróżnieniu pomiędzy wiarą a rozumem. Była to raczej kwestia złożonych powiązań, ciągłości oraz ich braku, dotyczących praktyki i duchowej postawy, a także teoretycznej afirmacji. To bardzo istotne sprostowanie.

- prof. John Milbank

Lektura tej książki rzuciła światło na sprawy, nad którymi zastanawiałem się od lat. Prawdziwym jej atutem jest żywy i porywający styl oraz co ważniejsze, sposób zadawania pytań, lepszy niż ten, w jaki czyniono to dotychczas.

- prof. John C. Cavadini

Dariusz Karłowicz otwarcie robi to, przed czym wielu się wzbrania, rozróżnia podejście do rozumu i podejście do filozofii. Z jednej strony chrześcijaństwo nie było nigdy wrogie wobec rozumu. Intelekt nie jest tym, co jest poświęcane, ale tym, co uświęca, nie ofiarą, a kapłanem, który ofiarowuje Bogu kult zgodny z odwiecznym Słowem. Z drugiej jednak strony filozofia nie posiada monopolu na racjonalność, nie zawsze jest prawowitym spadkobiercą rozumu.

- pisze Rémi Brague w przedmowie do książki

O autorze:

Dariusz Karłowicz (ur. 1964) – filozof, wykładowca, publicysta, wydawca książek. Współzałożyciel i redaktor naczelny rocznika filozoficznego „Teologia Polityczna”. Prezes Fundacji Świętego Mikołaja. Współorganizator seminariów lucieńskich, odbywających się pod patronatem Prezydenta RP Lecha Kaczyńskiego. Jeden z autorów cotygodniowego programu "Trzeci Punkt Widzenia" w TVP Kultura. Autor esejów, artykułów naukowych oraz książek: Arcyparadoks śmierci, Koniec snu Konstantyna, Polska jako Jason Bourne.

Fragment do przeczytania TUTAJ.

Fot. autora i książki pochodzą od wydawcy