Obecne Towarzystwo Przyjaciół Ziemi Dębickiej powstało 15 lutego 1960 roku jako ówczesne Towarzystwo Przyjaciół Nauk w Dębicy. Jego podstawowym statutowym zadaniem było doprowadzenie do powstania Muzeum Regionalnego na terenie Dębicy. Towarzystwo od razu zaczęło prężnie działać.
Nie tylko pozyskiwano nowych członków, ale dość szybko, bo w 1962 roku doprowadzono do wydania książki "Dębica i okolice". Działalność wydawnicza, oraz zbieranie eksponatów do powstającej Izby Regionalnej będącej zaczynem przyszłego muzeum zdominowała działalność Towarzystwa. Postanowiono wydawać roczniki, opracowane przez członków TPN w Dębicy. Ich rezultatem było wydanie dwóch roczników w latach: 1971 i 1974.
W roku 1975 nastąpiła zmiana nazwy na: Dębickie Towarzystwo Społeczno - Kulturalne, które kontynuowało poprzednią działalność. Ostateczna zmiana nazwy nastąpiła w roku 1984, kiedy to uzyskało ono obecne brzmienie, czyli Towarzystwo Przyjaciół Ziemi Dębickiej. Ostatnią z pozycji wydawniczych TPZD była książka Władysława Strumskiego: "Wojenne losy uczniów", która ukazała się w 1990 roku.
Pierwszą siedzibą Towarzystwa był budynek Liceum Ogólnokształcącego w Dębicy przy ulicy Słowackiego 9. Następnie Towarzystwo dostało pomieszczenie w jednej z kamienic przy ówczesnym Placu Zwycięstwa, skąd w latach 90-tych zostało przeniesione do budynku przy ulicy Wielopolskiej 21. W roku 2002, siedziba została przeniesiona na ulicę Rzeszowską 18, by ostatecznie zakotwiczyć na ulicy Akademickiej pod numerem 10.
Wśród założycieli oraz kolejnych działaczy należy wyróżnić osoby, które szczególnie zasłużyły się na niwie rozwoju zarówno Towarzystwa, jak i naszej regionalnej kultury. Byli to (w kolejności alfabetycznej): Zdzisław Czerny, Edmund Galas, Marian Goetz, Leopold Harla, Stefan Janusz, Dionizy Jeleń, Marian Morawczyński, Eugeniusz Skowron, Władysław Strumski i Michał Uliszak.
Niestety, niektórych spośród nich nie ma już wśród nas, a wielu z nich stan zdrowia nie pozwala na czynne wspieranie działalności Towarzystwa Przyjaciół Ziemi Dębickiej.
Dzięki długoletnim staraniom wspartym w 2003 roku przez ówczesnego burmistrza miasta, pana Edwarda Brzostowskiego doszło do utworzenia Muzeum Regionalnego w Dębicy. Wówczas także został powołany nowy Zarząd Towarzystwa, który mocno postawił na współpracę z nowo powołanym muzeum. Równocześnie dokonano nowelizacji statutu, dzięki czemu obok kontynuowania działalności wydawniczej i wystawienniczej doszło do rozszerzenia działalności TPZD nie tylko poza tereny miasta Dębica i sąsiednich gmin, ale również na terytorium całego kraju, a także poza jego granice.
Jednym z priorytetowych zadań Towarzystwa stało się szeroko rozumiane propagowanie miasta Dębica i Ziemi Dębickiej (rozumianej jako powiat) nie tylko wśród mieszkańców tego regionu, ze szczególnym uwzględnieniem młodzieży szkolnej i akademickiej, ale również wśród mieszkańców naszej Ojczyzny, a także cudzoziemców. Ten ostatni aspekt jest bardzo cenny w związku z członkostwem Polski w Unii Europejskiej.
Musimy pamiętać, że staliśmy się wschodnimi kresami Unii. Jednocześnie Polska stanowi pomost dla Wschodu na Zachód i odwrotnie. Oprócz tego bardzo wielu mieszkańców naszego regionu ma zarówno swoje rodowe korzenie na wschodzie, jak i coraz częściej osiedla się na terenach Europy Zachodniej. W celu zaspokojenia potrzeb tych i innych mieszkańców Towarzystwo Przyjaciół Ziemi Dębickiej otworzyło dwa zagraniczne oddziały z których obecnie funkcjonuje jeden w Rudkach na Ukrainie. Dzięki wsparciu TPZD zarówno Gmina Miasto Dębica, jak i Gmina Dębica zostały partnerami miasta Rudki. Dzięki wsparciu Towarzystwa doszło to częściowego odrestaurowania zabytkowego kościoła pw. Wniebowzięcia NMP w Rudkach w podziemiach którego spoczywa Aleksander hrabia Fredro. Opiekunem jego grobu na mocy umowy z rudecką parafią jest właśnie TPZD. Równocześnie od 2012 roku TPZD jest współorganizatorem międzynarodowego turnieju piłkarskiego dla młodzieży, który corocznie odbywa się w ukraińskich Rudkach.
Towarzystwo przez cały czas współpracuje z dębickim muzeum. Efektem jest cykl wystaw, które były prezentowane w Muzeum Regionalnym.
TPZD skupia się również na ruchu wydawniczym. Wspólnie z Muzeum Regionalnym w ramach Biblioteki Dębickich Gryfów zostały wydane trzy pozycje autorstwa naszego działacza, pana Edwarda Wodzienia: „Dębica – nasze muzyczne stulecie”, „A dzieła ich pójdą w ślad za nimi…”[historia działalności TPZD w latach 1960-2010] oraz „Dębica – nasze szkolnictwo do końca XX wieku”.
Równocześnie dla uczczenia 50. i 55. lecia TPZD zostało wydanych sześć pamiątkowych kart pocztowych, jak również znaczek pocztowy.
Towarzystwo od lat prowadzi akcję edukacyjną dla młodzieży „Armia Krajowa w powiecie dębickim” oraz Turnieje Nalewek i Win Galicyjskich dla osób pełnoletnich, które służą promocji naszego regionu.
Jacek Dymitrowski
Dyrektor Muzeum Regionalnego w Dębicy
