Każdy, kto odwiedzi klasztor benedyktynek w Staniątkach jest oczarowany atmosferą tego miejsca. Nic dziwnego, to najstarszy klasztor żeński w Polsce. Tu, przed słynącym łaskami wizerunkiem Matki Bożej Bolesnej modlili się święci i królowie. Teraz z okazji dorocznego wydarzenia, Noc Cracovia Sacra jest jedyna okazja, żeby zajrzeć za klasztorną klauzurę.
Legendy kontra historycy
Opactwo sióstr benedyktynek w Staniątkach jest najstarszym klasztorem mniszek w Polsce. Pochodzi z początku XIII wieku. Jednak dzieje miejscowości są jeszcze dłuższe. Legenda mówi, że św. Wojciech, który przechodził w 995 roku z Węgier na dwór Bolesława Chrobrego zatrzymał się w tym miejscu, na skraju Puszczy Niepołomickiej. Miał wtedy powiedzieć: „Udielame tady staniatku” („Zróbmy tu sobie odpoczynek”) i tak powstała nazwa Staniątki.
Fundatorem klasztoru i kościoła pod wezwaniem św. Wojciecha jest Klemens Jaksa Gryfita z Ruszczy, kasztelan krakowski. Jego konsekracja miała miejsce w roku 1238. Kilkanaście lat później, bo w 1253 roku papież Innocenty III ostateczne zatwierdził fundację.
Kronika staniątecka ksieni Batyszeskiej z XIXw. podaje, że benedyktyni tynieccy mieli doradzić fundatorowi, że św. Benedykt chciał, by w każdym klasztorze była czczona Matka Boska. Idąc za tą radą, Klemens Jaksa Gryfita kupił dwa obrazy Matki Bożej Bolesnej. Jeden ofiarował księciu Bolesławowi Wstydliwemu dla kościoła franciszkanów w Krakowie, a drugi przekazał dla Staniątek. Trudno jednak pogodzić tę historię z faktem, że Matka Boża Bolesna w takiej formie, jak w kościele franciszkanów w Krakowie czy kościele staniąteckim, pojawia się dosyć późno w ikonografii kościelnej. Początkowo takie obrazy występowały jedynie jako dopełnienie większych kompozycji malarskich, jako element tryptyku sceny Ukrzyżowania, Ecce Homo lub Chrystusa Ubiczowanego. Kult boleści Najświętszej Maryi Panny rozwijał się w XIV wieku i on doprowadził właśnie do wyodrębnienia w sztuce jej postaci i powstawania samodzielnego obrazu Matki Bożej Bolesnej. Pierwsze bractwa szerzące kult Matki Bożej Bolesnej powstały w Niderlandach i nad Renem przy końcu XIV wieku, a w 1423 r. Synod w Kolonii zatwierdził ten kult ustanowieniem osobnego święta. Upowszechnienie go w Polsce to koniec XV i początek XVI wieku. Maryja ze Staniątek przedstawiona jest w postaci stojącej z załamanymi rękoma, przebita siedmioma mieczami, przypominającymi Jej boleści, z twarzą zalaną łzami.
Kościół w Staniątkach od samego początku był dedykowany Matce Bożej. Miejscowa tradycja mówi, że początkowo obraz Matki Bożej Staniąteckiej znajdował się w głównym ołtarzu. Z uwagi na to, że uroczystość Matki Bożej Bolesnej, przypadająca w tygodniu Męki Pańskiej nie mogła być obchodzona ze zbyt wielką okazałością, benedyktyni tynieccy doradzili wybudowanie osobnej kaplicy. W tym celu oddzielono balustradą część korytarza klasztornego, który stykał się z kościołem. Tak powstała niewielka kaplica 5,58 m długa, 3 m szeroka i 3,80 m wysoka. Tam umieszczono obraz na bocznym ołtarzu przy ścianie kościoła. Z uwagi na niedogodności takiego rozwiązania, kaplicę przebudowano w latach 1753 — 56 i urządzono wejście do kaplicy od strony kościoła.
W staniąteckim klasztorze przed słynącym łaskami wizerunkiem Maryi modliła się przyjaciółka Wizenny bł. Kinga, jej wychowanka bł. Salomea oraz Bolesław Wstydliwy. Klasztor sióstr odwiedziła także św. Jadwiga Królowa. Tu modlił się król Władysław Jagiełło, kiedy szedł na wojnę z Krzyżakami i kiedy wracał po zwycięstwie pod Grunwaldem, a także Zygmunt Stary, Jan III Sobieski, konfederaci barscy i polscy powstańcy.
Na początku XX wieku benedyktynki podjęły starania o koronację wizerunku Matki Bożej Bolesnej. Inicjatorką tych starań była ksieni Kazimiera Hilaria Szczerbianka. W 1913 roku siostry otrzymały zgodę Kościoła na koronację. Niestety, przygotowania do uroczystości przerwane zostały przez wybuch pierwszej wojny światowej. Ostatecznie uroczystość nałożenia koron miała miejsce 21 września 1924 roku i dokonał je kardynał Adam Stefan Sapieha, metropolita krakowski.
Skarby historii bardziej dostępne
Warto dodać, że obok zabytkowego klasztoru obecnie realizowany jest projekt inwestycyjny pt. „Wirydarze dziedzictwa benedyktyńskiego”. W jego ramach przebudowany zostanie historyczny budynek tzw. nowej szkoły, w którym znajdzie się muzeum klasztorne z biblioteką i z salą wielofunkcyjną dla działalności kulturalnej i edukacyjnej. Klasztor prowadzi tę inwestycję ze wsparciem z Regionalnego Programu Operacyjnego Województwa Małopolskiego i otrzymał na ten cel 7,2 mln zł z funduszy unijnych. Wartość całej przebudowy to ponad 10 mln zł, a różnica musi być pokryta z tzw. wkładu własnego. Opactwo można wesprzeć przez darowizny na stronie: www.benedyktynki.eu oraz przekazując wpłaty na konto: 49 1020 2892 0000 5802 0118 6170.
Noc Cracovia Sacra w Staniątkach
Staniątecki klasztor bierze udział w zaplanowanej tradycyjnie na 14 i 15 sierpnia, 14. odsłonie Nocy Cracovia Sacra, której hasłem w tym roku jest „Wizerunki Maryjne w sztuce sakralnej”.
W ramach 14. Nocy Cracovia Sacra w sobotę, 14 sierpnia w godzinach: 10.00 - 13.00 oraz 14.00 - 18.00 odbędzie się pokaz obrazów ze szkoły Tomasza Dolabelli (po konserwacji), wystawy „Kancjonały Staniąteckie” – będzie można więc zajrzeć za klasztorną klauzurę. Odbędzie się też wystawa plenerowa „Wizerunki Marii w kapliczkach przydrożnych” ze zbiorów Krakowskiego Klubu Fotograficznego. Te same atrakcje dostępne będą w tych samych godzinach również w niedzielę, 15 sierpnia.
W sobotę dodatkowo zaplanowano też koncert „Rosa sine spina. Jako róża między kolącym głogiem”, z którym o godz. 19 wystąpią żeński zespół wokalny Flores Rosarum w składzie: Adrianna Bujak-Cyran, Maria Klich, Liliana Pociecha, Anita Pyrek-Nąckiewicz, Katarzyna Śmiałkowska, Katarzyna Wiwer, Basia Stępniak Wilk (recytacja), Andrzej Zawisza (klawesyn), Mateusz Kowalski (viola da gamba). W programie są wyjątkowe utwory, których zapisy zachowały się w zbiorach klasztoru w Staniątkach. W czasie wydarzenia istnieje też możliwość zwiedzania kościoła (w godzinach poza liturgią, a z powodu ograniczeń pandemicznych wejścia w grupach do 25 osób).
Na wydarzenie zapraszają również na swojej stronie na Facebooku same benedyktynki: „To jedyna okazja, żeby zajrzeć za klasztorną klauzurę. A w tym roku pojawi się nie lada gratka, bowiem będzie można zobaczyć celę zakonną z oryginalnym umeblowaniem znajdującą się w wysokim na ponad 12 metrów korytarzu. Trasa zwiedzania poprowadzi przez wewnętrzy wirydarz oraz ekspozycję, której motywem przewodnim będą obrazy Matki Bożej oraz mające kilka wieków starodruki. Tradycyjnie już będzie koncert w bardzo klimatycznym wnętrzu kościoła - tym razem wystąpi zespół wokalny Flores Rosarum. Do tego degustacja oraz możliwość nabycia produktów przygotowanych przez siostry” – czytamy w poście.
Przy opracowaniu artykułu wykorzystałam z informacje z artykułu O. Mariana Kaniora OSB „Kult Matki Bożej w klasztorze ss. benedyktynek w Staniątkach” opublikowanego w Analecta Cracoviensia XXIV 1992
fot. Kościół i klasztor benedyktynek w Staniatkach 1929 - nac.gov.pl,
Galeria: Fb. Opactwo Mniszek Benedyktynek w Staniątkach:
