29 maja Stowarzyszenie „Klub Przyjaciół Wieliczki” zorganizowało 51 spotkanie z cyklu „Wieliczka-Wieliczanie” Bis! pt. „W 80. rocznicę zwycięskiej bitwy o Monte Cassino (1944-2024) - ku pamięci wieliczan, żołnierzy bitwy o Monte Cassino”.
W 2024 r. przypada 80. rocznica walk wojsk aliantów i 2 Korpusu Wojska Polskiego z Niemcami we Włoszech. Tak zwana bitwa o Rzym (właściwie o Monte Cassino) trwała od 12.01.do 4.06.1944 r. 18 maja 2 Korpus Wojska Polskiego pod dowództwem gen. Władysława Andersa zdobył wzgórze Monte Cassino. Sprzymierzeni przełamali linię Gustawa i 4 czerwca zajęli Rzym. W bitwie o Monte Cassino brali udział m.in. wieliczanie: Stanisław Biała, Roman Chadalski, Ludwik Chlebda, Roman Czajkowski, Adam Dębosz, Jan Donatowicz, Wojciech Grabek, Józef Iwulski, Stanisław Janeczek, Tadeusz Jędral, Piotr Halejko, Józef Kasak, Stanisław Koczur, Kazimierz Kołomycki, Franciszek Konopka, Franciszek Klęsk, Rudolf Kurek, Krystyna Kryńska, Stanisław Leśniak, Adolf Nawalany, Edward Orłowski, Bronisław Ostrowski, Władysław Piotrowicz, Stanisław Ponisz, Jan Rybicki, Ludwik Strózik, Jan Szarek, Wojciech Sobek, Józef Trojański, Józef Zięba. Biogramy wieliczan, uczestniczących w bitwie o wzgórze Monte Cassino w 1944 r zostały opublikowane w 2004 r., z okazji 60. rocznicy tej bitwy, w zeszycie 25 „Biblioteczki Wielickiej”. Wieliczanom spod Monte Casino było poświęcone 198 spotkanie „Wieliczka-Wieliczanie” zorganizowane 28 maja 2014 r. w 70. rocznicę bitwy o Monte Cassino. Relacja ze spotkania została opublikowana w zeszycie 143 „Biblioteczki” Wielickiej”(2014 r.).
51 spotkanie „Wieliczka-Wieliczanie” Bis! zostało zorganizowane przez Jadwigę Dudę, prezes Stowarzyszenia „Klub Przyjaciół Wieliczki” pod patronatem Rafała Ślęczki, Burmistrza Miasta i Gminy Wieliczka we współpracy z Oddziałem Krakowskim Instytutu Pamięci Narodowej, Powiatowym Centrum Kształcenia Zawodowego i Ustawicznego w Wieliczce, Hufcem Wieliczka im. Edwarda Dembowskiego Związku Harcerstwa Polskiego, Stowarzyszeniem Muzycznym „Camerata” w Wieliczce. Organizatorka spotkania przywitała zebranych w sali „Magistrat”, a wśród nich starostę wielickiego Romana Ptaka, wicestarostę Ewę Ptasznik, prelegentów: Rafała Dyrcza, naczelnika Oddziałowego Biura Udostępniania i Archiwizacji Dokumentów Instytutu Pamięci Narodowej - Komisji Ścigania Zbrodni przeciwko Narodowi Polskiemu w Krakowie, Dariusza Tańculę, nauczyciela historii w Powiatowym Centrum Kształcenia Zawodowego i Ustawicznego w Wieliczce, Annę Hałatek, komendant Hufca Wieliczka ZHP im. Edwarda Dembowskiego w Wieliczce z delegacją oraz rodziny żołnierzy spod Monte Cassino: Krystynę Godzik, córkę Romana Chadalskigo, Ewę Nowosielską, córkę Huberta Langera, Annę Kisiel, krewną Romana Czajkowskiego, Bohdana Piotrowicza, bratanka Władysława Piotrowicza, Jerzego Janeczka z żoną Martą, wnuka Stanisława Janeczka, Tadeusza Orłowskiego z Sierczy, krewnego Edwarda Orłowskiego i znajomego Tomasza Skrzyńskiego.
Z koncertem pieśni patriotycznych wystąpił Chór Mieszany Stowarzyszenia Muzycznego „Camerata” w Wieliczce pod dyrekcją Izabeli Szoty, członka KPW. Zaśpiewano pieśni: „Wojenko, wojenko cóżeś ty za pani…”, „Piechota”, „Bywaj dziewczę zdrowe” z wersem finałowym „Gdzie bądź się spotkamy, spotkamy się przecie, zawsze Polakami chociaż w innym świecie.” i „Czerwone Maki na Monte Cassino” przy akompaniamencie na harmonii Andrzeja Kruszewskiego ze śpiewem zebranych w sali.
Z prelekcją pt. „Bitwa o Monte Cassino: Historia-Polityka-Żołnierze”. Wieliczanin dr Roman Chadalski (1914 - 1996), żołnierz spod Monte Cassino i jego „Pamiętnik” przekazany do IPN przez córkę Krystynę Godzik” wystąpił Rafał Dyrcz z IPN. Po prelekcji Krystyna Godzik dodała: „Mój ojciec Roman Chadalski, gdy wybuchła II wojna światowa, na piechotę ruszył z kraju za granicę sam, bez wsparcia i całą drogę wojenną od 1939 r aż do demobilizacji w 1947 r. opisywał dzień po dniu w kalendarzykach kieszonkowych. Zapiski kontynuował po powrocie do Polski, w 1948 r zamieszkał w Wieliczce, pracował w tutejszej kopalni soli, założył rodzinę. Zapiski przepisywał do zeszytów A5, a następnie pisał je na maszynie przez kalki, aby oprócz oryginału powstały kopie. Tak powstał „Pamiętnik wojenny z lat 1939-1947” obejmujący 7 tomów maszynopisu z datami, faktami, imionami i nazwiskami żołnierzy, fotografiami i mapami, które odręcznie rysował. To bardzo cenny materiał archiwalny, który przekazałam do zbiorów IPN w Wieliczce. Jest obecnie zdigitalizowany i można go znaleźć w internecie. Czyta się go bardzo dobrze - zapraszam zainteresowanych do zapoznania się z nim.”
Następnie Ewa Nowosielska, członek KPW wygłosiła prelekcję z prezentacją pt. „Mój ojciec Hubert Langer (1925-2006), żołnierz spod Monte Cassino.” W „Głosie Wielickim” z czerwca 2020 r. w 76. rocznicę bitwy o Monte Cassino i 50 rocznicę śmierci gen. Władysława Andersa ukazał się artykuł p. „Wieliczanie spod Monte Cassino” autorstwa Jadwigi Dudy, a w nim wspomnienie Ewy Nowosielskiej o ojcu Hubercie Langerze.” Anna Kisiel, skarbnik KPW, odczytała z zeszytu nr 143 „Biblioteczki Wielickiej” swoją wypowiedź pt. „Mój ojczym Roman Czajkowski (1911-1997) walczył pod Monte Cassino.” W tym zeszycie jest także prelekcja Rafała Dyrcza.
Dariusz Tańcula, nauczyciel historii w PCKZiU w Wieliczce przedstawił relację z wycieczki śladami walk żołnierzy 2 Korpusu Polskiego do Włoch w dniach 7-14 kwietnia br., zorganizowanej przez Klub Historyczny im. Armii Krajowej działający przy PCKZiU w Wieliczce. Wycieczka odbyła się z okazji zbliżającej się 80. rocznicy walk polskich żołnierzy w bitwie o Monte Cassino i miała na celu przypomnienie znaczącego udziału Polaków w pokonaniu Niemców na włoskim froncie II wojny światowej. Uczestnicy odwiedzili polskie wojenne nekropolie: Bolonia, Loreto, Monte Cassino oraz inne miejsca pamięci związane z walkami Polaków w: Piedimonte San Germano, Imola, Ancona. Ponadto młodzież zwiedziła wiele wspaniałych zabytków związanych z europejskim dziedzictwem kulturowym znajdujących się w: Wenecji, Padwie, Ankonie, Loreto, Rzymie i Asyżu. Zapoznała się także z działalnością postaci historycznych, które znacząco wpłynęły na życie religijne, polityczne i artystyczne naszego kontynentu m.in. św. Benedykt z Nursji, św. Franciszek z Asyżu, św. Antoni Padewski, Cimabue, Giotto di Bondone, Donatello. Niezapomnianych wrażeń dostarczyły rejs łodzią po weneckiej lagunie na wyspy Burano i Murano, wieczorny spacer wzdłuż morskiej plaży Lido di Jesolo czy widok ze wzgórza 593. Te wszystkie atrakcje nie przyćmiły jednak faktu, że udział w wyprawie był przede wszystkim formą oddania hołdu tym, którym poświęcony jest następujący napis znajdujący się na pomniku 3. Dywizji Strzelców Karpackich: „Za naszą i waszą wolność my, żołnierze polscy, oddaliśmy Bogu ducha, ciało ziemi włoskiej, a serca Polsce.” W wycieczce pod opieką nauczycieli tej szkoły: Beaty Janczury-Karcz, Joanny Major, Michała Burmera i Dariusza Tańculi wzięło udział 44 uczniów.
Harcmistrzyni Anna Hałatek, komendantka Hufca ZHP Wieliczka przedstawiła reprezentację Komendy Hufca ZHP Wieliczka im. E. Dembowskiego, która wraz z 34 harcerzami brała udział w Harcerskiej Wyprawie Pamięci do Włoch w dniach 13 - 21 maja br. Hufiec ZHP Wieliczka liczy 350 zuchów i harcerzy. Działa na terenie powiatu wielickiego w 14. tu gromadach zuchowych i drużynach harcerskich. Wyprawa Chorągwi Krakowskiej ZHP do Włoch związana była z 80. rocznicą bitwy o Monte Cassino. W grupie 107 harcerzy z Małopolski - 34 było z Hufca Wieliczka. O Harcerskiej Wyprawie Pamięci do Włoch opowiedziały: podharcmistrzyni Wiktoria Kowal, członkini komendy Hufca ZHP Wieliczka i przewodniczka Anna Malach, drużynowa 2 Drużyny Harcerskiej „Sokoły” w Gorzkowie, obie patrolowe na wyprawie. Był to czas poświęcony zgłębieniu historii i losów Polaków walczących oraz powracających z Armią Andersa na ziemie polskie i czas na wychowanie patriotyczne i duchowe harcerzy. Przed uroczystościami państwowymi 18 maja na Monte Cassino harcerze zwiedzili Wenecję i Padwę, dwa dni brali udział na Monte Cassino w Rajdzie HONKER przygotowanym przez Chorągiew Wielkopolską w oparciu o reportaż Melchiora Wańkowicza. Wieliccy harcerze byli podzieleni na trzy patrole po 10-12 osób każdy. Na ścieżkach wzgórza Monte Cassino mieli wykonać kilka zadań, za które otrzymywali punkty min. przeniesienie rannego na noszach, wykonanie nieśmiertelnika, przejście po linie, ratowanie spadochroniarza, który utknął na drzewie, na szczycie 575, gdzie jest pomnik 5. Kresowej Dywizji piechoty mieli wykonać zadanie topograficzne - a wszystko to działo się przy upalnej pogodzie. Natomiast 18 maja brali udział w uroczystości na cmentarzu na Monte Cassino pełniąc wartę przy grobach poległych w 1944 r. żołnierzy. Byli świadkami przemówienia prezydenta RP Andrzeja Dudy i ambasador Polski we Włoszech Marii Anders, córki śp. gen. Władysława Andersa, a także mogli zobaczyć nieliczną grupę kombatantów. W drodze powrotnej do Polski zwiedzali Watykan, Rzym i Florencję. Druhny patrolowe przedstawiły film z Wyprawy. W 51 spotkaniu „Wieliczka -Wieliczanie” Bis! brały udział z Harcerskiej Wyprawy Pamięci: druhna Zuzanna Malach z Gorzkowa; druhna Magdalena Tomczak, przyboczna i druhna Maja Janeczek z 7 Drużyny Starszoharcerskiej „Kryształowa Siódemka” w Wieliczce, druh Krzysztof Tomczak, harcerz z 6 Drużyny Harcerskiej „Solna DeHa” w Wieliczce.
W dyskusji głos zabrali: Bohdan Piotrowicz, Tadeusz Orłowski, Jadwiga Duda. Bohdan Piotrowicz przedstawił biogram i fotografie wujka Władysław Piotrowicza (1915-1999) żołnierza spod Monte Casino spoczywającego na wielickim cmentarzu. Jego biogram został opublikowany w zeszycie nr 25 „Biblioteczki Wielickiej”.
Tadeusz Orłowski wspominał żołnierzy spod Monte Cassino: swojego wujka Edwarda Orłowskiego (+2009 r.) i jego kolegę Tomasza Skrzyńskiego (+2015 r.) z Pułku Ułanów Karpackich, redaktora naczelnego „Ułana Karpackiego”. Z wujkiem był na cmentarzu na Monte Cassino w poszukiwaniu grobu Bronisława Ostrowskiego z Raciborska (1920-1944). Bronisław brał udział w walce o wzgórze Monte Cassino, gdzie poległ 26 kwietnia 1944 roku i tam został pochowany. Wspomnienie Tadeusza Orłowskiego jest opublikowane z fotografią nad grobem Bronisława Ostrowskiego w zeszycie 143 „Biblioteczki Wielickiej”. Po spotkaniu wywiad z Tadeuszem Orłowskim przeprowadził wieliczanin, Ignacy Kowalewski, który kręcił film w czasie wydarzenia.
Jadwiga Duda przedstawiła nadesłane w związku z 51 spotkaniem „Wieliczka-Wieliczanie” Bis! informacje o żołnierzach spod Monte Cassino. Edyta Trojańskiej-Urbanik z Gdowa, radna Rady Powiatowej w Wieliczce napisała: „Mój pradziadek, ze strony mamy Stanisław Koczur, żołnierz Armii Andersa ur. 12.II.1905 r. zm. 6.XI.1977 r. spoczywa na cmentarzu parafialnym w Gdowie. Jego wojenna ścieżka rozpoczęła się w 1939 r. Idąc na wojnę zostawił prababcię Eleonorę z pięcioma małymi córeczkami. Służył jako 99 strzelec 3bm.ckm żołnierz Dywizji Strzelców Karpackich wchodzącej w skład 2 Korpusu Polskiego. Po skończonej wojnie i demobilizacji 2 Korpusu, z większością żołnierzy trafił do Anglii, a do domu w Kobylcu udało mu się wrócić dopiero w 1948 r.”
Jakub Strynowicz, historyk z Muzeum Żup Krakowskich Wieliczka napisał o krewnym: Adolf Nawalany, syn Stanisława i Anieli z domu Kara. Urodził się 9 marca 1921 roku w Pawlikowicach, mieszkał w domu, w Koźmicach Małych 56. Jeszcze przed wybuchem II wojny światowej wraz z Ludwikiem Strózikiem zaciągnął się do wojska jako ochotnik. Miejscem jego służby było Wilno, a przydzielony był do orkiestry wojskowej. Podczas napaści ZSRR był rosyjskim jeńcem wojennym. Udało mu się zaciągnąć do powstającej I Armii WP gen. Andersa. Służył w utworzonej w marcu 1943 roku, 5 Kresowej Dywizji Piechoty, jako strzelec z numerem ewidencyjnym 51. Na przełomie sierpnia i września wraz z dywizją został przesunięty na teren Palestyny. W połowie stycznia 1944 roku został zakwaterowany w Egipcie i tam jego jednostka osiągnęła zdolność operacyjną. Dywizję zaokrętowano w Port Said i wówczas przystąpiono do transportu na Półwysep Apeniński. Na ziemi włoskiej wylądował najprawdopodobniej 21 lutego w Taranto. Brał udział w operacji „Diadem” w nocy z 11/12 maja 1944 roku, czyli tzw. Czwartej Bitwie o Monte Cassino.
Jego jednostka poniosła znaczne straty w ludziach. W dniach od 24 kwietnia do 31 maja straciła ogółem 2174 żołnierzy, co stanowiło ponad 15% stanu osobowego, z czego w oddziałach bojowych ten procent był znacznie wyższy. Zginęło wówczas wielu jego kolegów, o czym z rozrzewnieniem wspominał. Następnie toczył boje o Bolonię i Ankonę. Był wielokrotnie ranny. We Włoszech poznał swoją przyszłą żonę, dwa lata starszą od siebie włoszkę – Teresę. Po demobilizacji został przewieziony do Anglii, wraz z innymi żołnierzami 5tej dywizji. Za przelaną krew i męstwo odznaczony został Krzyżem Walecznych, Złotym Krzyżem Zasługi z mieczami, Krzyżem Monte Cassino (o numerze 15079), Krzyżem Czynu Bojowego Polskich Sił Zbrojnych na Zachodzie od prezydenta RP, Krzyżem Monte Cassino Italia i innymi odznaczeniami. Później zaoferowano mu pracę w rolnictwie na Wyspie Świętego Edwarda w Kanadzie, dokąd ściągnął Teresę i tam się pobrali. Po narodzinach córki – Rosemary, na którą po polsku mówił Rita, przeprowadzili się do Windsoru (miasta graniczącego z amerykańskim Detroit) i tam na świat przyszedł ich syn – Paweł. Adolf przez 32 lata, aż do emerytury pracował w Windsorskiej Komisji ds. Usług Komunalnych (Windsor Utilities Commission) jako mechanik liczników do wody. Jego życiową pasją było ogrodnictwo, zwłaszcza pielęgnacja róż, oraz zbieranie znaczków. Teresa zaś z pasją pomagała włoskim rodzinom imigrantów w zaznajomieniu się z nową ojczyzną. Była członkinią Włoskiego Klubu Kobiet Caboto Auxiliary. W maju 2001 roku, wieku 80 lat, po raz pierwszy od wybuchu II wojny światowej, Adolf przyleciał do Polski i z ogromnym wzruszeniem odwiedził rodzinne Koźmice Małe. Zmarł 23 czerwca 2007 roku, w wieku 86 lat. Przeżyli z Teresą wspólnie 58 lat. Pogrzeb odbył się w Polskim Katolickim Kościele Świętej Trójcy. Pochowany jest na cmentarzu Heavenly Rest Family Of Catholic Cemeteries w Windsorze, a żegnany był przez Komitet ds. Pamięci Weteranów, działający
w tym mieście.”
W 51 spotkaniu Wieliczka-Wieliczanie” Bis! uczestniczyło 86 osób w tym 34 członków KPW, w tym Elżbieta Sikora radna Rady Miejskiej w Wieliczce. Obecni byli także Anna Kaczor z Działu Regionalnego Mediateki - Biblioteki Miejskiej w Wieliczce, Beata Janczura -Karcz, Michał Burmer, nauczyciele z PCKZiU w Wieliczce. Przebieg spotkania fotografowali: Hubert Bitka, uczeń PCKZiU w Wieliczce, Krzysztof Kasprzyk, Anna Hałatek, Włodzimierz Trojanowski.
Do czytelników zwracam się z prośbą o informacje na adres: jadwiga_duda@poczta.fm- na temat żołnierzy spod Monte Cassino pochodzących z Ziemi Wielickiej.
19 czerwca o godz. 16.00 w sali „Magistrat“ UMiG Wieliczka odbędzie się 52 spotkanie „Wieliczka-Wieliczanie” Bis! pt. „Święta Kinga (1234-1292), patronka Wieliczki-Pamiętamy w 25.rocznicę (1999-2024) Jej kanonizacji w Starym Sączu przez Ojca Świętego Jana Pawła II”.
